Op dinsdag 31 oktober organiseerde ECP | Platform voor de InformatieSamenleving in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat een fysieke deelnemersspecial over Immersive Tech bij de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. De bijeenkomst was een vervolg op eerdere sessies die ECP samen met partners heeft georganiseerd over Immersieve technologie: zie het verslag over de sessie ‘Metaverse. Het platform van de toekomst‘ en het verslag sessie ‘Hoe maken we de metaverse betrouwbaar, ethisch verantwoord en een verrijking voor de maatschappij?‘ Deze derde bijeenkomst was bedoeld als verdere verkenning. Wat is er nodig om de innovatiekansen die er liggen in deze sector volledig te benutten? Welke gaten naar innovatie moeten gedicht worden? Hoe ziet het immersive tech landschap in Nederland eruit en welk type innovatieve spelers missen we? En waar lopen bedrijven actief in deze sector vandaag de dag tegenaan? Tijdens de bijeenkomst werd ingegaan op de bovenstaande vragen met experts en met bedrijven actief in de sector.
Arie van Bellen (directeur en initiatiefnemer van ECP) en Angela van Diejen (MT-lid directie Digitale Economie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat) heetten de aanwezigen van harte welkom. Daarna nam dagvoorzitter Tom Jessen het woord en introduceerde één voor één de sprekers.
Spreker Omar Niamut (TNO) opent en schetst de bredere context van de sessie onder het motto “What happens in the metaverse does not stay in the metaverse”. Metaverse is een verzamelnaam voor technologie die ons in staat stelt ons te begeven op het grensvlak van de echte wereld en virtuele werelden. Metaverse staat niet los van ons dagelijks leven: Het gaat beïnvloeden hoe we samenleven en werken, net zoals sociale media dat nu doen. Het heeft in potentie vergaande invloed: wat we doen, wat we hebben, wie we zijn, hoe we denken. Op dat grensvlak van virtueel en werkelijkheid ontstaan drie typen toepassingen. In de eerste plaats zijn er toepassingen die informatie toevoegen aan de werkelijkheid en die ons ondersteunen bij het handelen in de werkelijke wereld. Daarnaast zijn er toepassingen waar de werkelijke en virtuele wereld vermengen en handelingen zowel echte als virtuele gevolgen kunnen hebben. En als laatste zijn er nog toepassingen waarin we in een virtuele werkelijkheid staan en de fysieke werkelijke wereld op de achtergrond staat.
Omdat de Metaverse in potentie grote invloed op de samenleving heeft, is het belangrijk te bedenken op welke punten we moeten sturen en hoe we die sturing vorm moeten geven. Eerste vraag daarbij is of Nederland wel in de positie is om sturing te geven. Omar benoemt dat wat er in Nederland gebeurt op XR-gebied er zeker toe doet omdat we in Europa rond XR voorlopen. Onze observaties en lessen daar kunnen delen. Europa wil een rol nemen in die sturing en zoekt daarbij naar input. Dat Nederland een bloeiend ecosysteem heeft van ondernemingen die actief zijn op XR-gebied komt mede door de fondsen en programma’s die met hulp van de overheid tot stand komen. Jann de Waal, van de Creative Industries Immersive Impact Coalition, gaat daar verder op in.
De vraag of immersieve technologie innovatiekansen biedt wordt met ‘ja’ beantwoord door de drie volgende sprekers. Alle drie ondernemers en al vele jaren actief op gebied van immersieve technologie. Aan het woord komen Bart Kok (Connec2 B.V.), Gijs den Butter (SenseGlove) en Natasja Paulssen (Dutch Rose Media & 4DR Studios). Een belangrijke toepassing van immersieve technologie is simulatie: denk aan het leren bouwen van een rolsteiger, van een nieuwe auto aan een lopende band of van onderhoudspersoneel van vliegtuigen. Door mensen te laten oefenen in virtuele omgevingen worden veel kosten bespaard. In de virtuele wereld kan dat sneller, beter (leren van fouten zonder lichamelijk letsel) en goedkoper.
Nederland levert bijvoorbeeld voor de Duitse auto-industrie handschoenen die medewerkers gevoel geven wat een object doet en reageert als ze werken aan een nieuw model auto of een nieuwe productiefaciliteit. In haptische feedback in virtuele omgevingen is Nederland markleider. Een ander voorbeeld is de feedback die een exoskelet geeft aan betrokkene over het object dat wordt opgepakt of gedragen.
Op het gebied van content ontwikkeling speelt Nederland een significante rol. Er zijn tal van creatieve bedrijven die zich daar op richten. Een aandachtspunt daarbij is dat content gericht op educatie al snel door Amerikaanse (en Chinese) ogen wordt bekeken. Content waarin inclusiviteit, gender en sexualiteit vorm worden gegeven, volgens Europese normen, loopt al snel op tegen de regels van de platform eigenaren.
Op de vraag van Tom Jessen wat nodig is om innovatiekansen te creëren, noemden de sprekers o.a. de onbekendheid van beleidsmakers met de technologie. Ervaren is geloven volgens hen. Een ander aandachtspunt is versnippering: in Nederland zijn veel kleine bedrijven werkzaam. Deze zijn individueel te klein om betrouwbaar en op tijd goede kwaliteit te leveren. De opdrachten gaan daardoor al snel naar buitenlandse partijen. Een oplossing kan zijn dat de NL startup community iets inricht zoals Tenderned: waardoor het mogelijk wordt om met een consortium van kleinere bedrijven in te schrijven op een opdracht.
Tom Jessen vraagt wat beleid kan bijdragen aan de versterking van de economische innovatierol van Nederland en hoe beleid kan bijdragen aan sturing op maatschappelijke waarden. Conclusie is dat industriepolitiek terug is: waarbij niet alleen aan economische maar aan maatschappelijke waarde moet worden bijgedragen. Het beleid moet opgavegericht zijn. De invloed van Nederland op de ontwikkeling van XR loopt vooral via Europa.
Mariëtte van Huijstee, coördinator van de Rathenau scan Immersieve Technologie schetst het bredere perspectief op de maatschappelijke impact van Immersive Tech. Mariëtte stelt dat de potentiële impact van immersieve technologie groot is: privacy, zelfbeschikking, duurzaamheid, gezondheid en inclusie. Plus dat er geen waarborgen zijn dat deze waarden worden gerealiseerd, omdat de technologie wordt ontwikkeld wordt door slechts een paar grote niet-Europese spelers.
Immersieve Technologie gaat bijvoorbeeld gepaard met grootschalige dataverzameling. Ze noemt het voorbeeld van oogbewegingen: zullen de pupilreflexen, die heel precies de emotionele reactie registreren van een gebruiker op informatie of een object, straks verzameld worden en gebruikt om boodschappen te creëren waar we ons bijna niet aan kunnen onttrekken? Worden de hersengolven die de toekomstige brillen kunnen registreren geanalyseerd voor commerciële doeleinden? De impact voor de samenleving, maar ook voor de democratie zijn potentieel heel groot. De huidige wetgeving die nu in Europa tot stand komt, werpt al een aantal drempels op. We moeten nu al nadenken of dat voldoende zal zijn. De overheid heeft verschillende instrumenten daarvoor: naast regelgeving gaat het ook om kennis en vaardigheden rond de technologie en stimulering van technologie die voldoet aan maatschappelijke waarden. Bijvoorbeeld: gaan we zorgen dat immersieve technologie een rol gaat spelen bij de grote maatschappelijke opgaven.
In de paneldiscussie komt naar voren dat het stellen van regels de kaders stelt voor innovatie: met heldere kaders kan innovatie worden gestimuleerd. Gijs den Butter van SenseGlove vertelt hoe privacy wetgeving zijn bedrijf dwingt om heel bewust om te gaan met dataverzameling. Een belangrijk aandachtspunt is wie over data kunnen beschikken van de gebruikers. Willen we dat een gebruiker zijn eigen data ter beschikking stelt aan een andere dienstverlener? Daarvoor zijn nu al afspraken nodig. Reguleren, zelf investeren en werken aan deze technologie is beide nodig om effectief sturing te kunnen geven aan ontwikkelingen.
Angela van Diejen, van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, sluit de middag af met een dankwoord voor de sprekers en de deelnemers. Het pleidooi dat het innovatiebeleid van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat een maatschappelijk impactvolle niche als immersieve technologie niet moet vergeten is helder. Om een sturende rol te kunnen spelen is ervaring met de technologie in Nederland cruciaal. Beleid kan bijdragen dat marktpartijen elkaar kunnen vinden, samenwerken, een ecosysteem creëren en maatschappelijke grenzen te stellen: zo dat technologie ontwikkeling opgavegericht wordt en past binnen onze waarden.
Presentaties en sprekers
Omar Aziz Niamut is verantwoordelijk voor de TNO kennispositie rondom digitale sleuteltechnologieën zoals AI, 6G en XR. Hij leidde het TNO onderzoek naar social XR en helpt Nederlandse bedrijven om immersieve technologie te integreren. Hij heeft meer dan 20 jaar ervaring in de ontwikkeling van mediatechnologie en heeft meer dan 40 octrooiaanvragen. Zijn onderzoek naar het streamen van 360-graden video naar VR-headsets leidde tot de oprichting van start-up Tiledmedia. Hij ontving een subsidie van Meta’s XR Programs & Research Fund om de impact van de metaverse op de toekomst van werk te onderzoeken. Bekijk de presentatie: Presentatie Omar Niamut
Jann de Waal is voorzitter van Topteam Creative Industries, een taskforce met als doelstelling de kennisbasis en innovatiekracht van creatieve bedrijven en professionals te verbeteren en daarmee hun impact op maatschappelijke uitdagingen te vergroten. Als oprichter en CEO van INFO, een toonaangevend bureau voor digitale innovaties, heeft hij gerenommeerde digitale oplossingen ontworpen in opkomende markten als fintech, mobiliteit en AgTech. Als innovatiestrateeg adviseert de Waal bedrijven en overheden over digitale transitie vraagstukken. Daarnaast bekleedt hij (niet-uitvoerende) bestuursfuncties in diverse ondernemingen, waarbij zijn focus ligt op strategie en (team)ontwikkeling.
Bart Kok is een bevlogen product owner en VR / AR specialist bij Connec2. Bart heeft een BAT in 3D (game)concepting/interactie ontwerp van de Saxion Hogeschool Enschede. Zijn passie, interesses en expertise liggen op het gebied van 3D real-time visualisaties en hij is bedreven in het adviseren/creëren van concepten op basis van klantbehoeften. Hij is een visionair en een ware voorstander van Extended Reality en heeft talloze inspirerende toespraken gehouden op workshops, bijeenkomsten en symposia. Bekijk de presentatie: Presentatie Bart Kok
Gijs den Butter is medeoprichter en Chief Product Officer bij SenseGlove, een Nederlands bedrijf dat de SenseGlove Nova ontwikkelt en op de markt brengt. Dit is een draagbare handschoen met kracht- en vibrotactiele feedback die realistische interacties mogelijk maakt in XR (extended reality) en bedrijven helpt bij het creëren van realistische bedieningselementen voor tele-robotische oplossingen. Gijs heeft zijn masterdiploma Industrial design behaalt aan Technische Universiteit Delft. Gijs is gespecialiseerd in mens-computerinteracties en ondernemerschap.
Natasja Paulssen startte haar augmented reality bureau Dutch Rose Media als een van de vroege vogels begin 2011 voor ‘het internet dat de computer uit komt en plaats neemt in deze wereld’. Om meer immersie toe te voegen aan de verhalen, had zij behoefte aan gedigitaliseerde echte mensen. Eind 2019 werd 4DR Studios opgericht, Nederlands enige volumetric capture stage. Op dit moment werken Natasja en haar team aan ‘bringing soul to digital’ voor living history, entertainment, fan engagement en training. Bekijk de presentatie: Presentatie Natasja Paulssen
Dr. Mariëtte van Huijstee is onderzoekscoördinator bij het Rathenau Instituut. Haar onderzoek heeft betrekking op de digitale samenleving, met als aandachtsgebied de rol en verantwoordelijkheid van technologiebedrijven in onze digitaliserende samenleving. Mariëtte is gespecialiseerd in maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en het internationale normenkader op het gebied van bedrijfsleven & mensenrechten. Zij promoveerde in 2009 aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling en Innovatie. Bekijk de presentatie: Presentatie Mariette van Huijstee
31-10-2023