Symposium Een vitale digitale economie – concurrerend, innovatief & weerbaar

16-06-2025

Op maandag 16 juni organiseerde ECP | Platform voor de InformatieSamenleving in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken (EZ) het symposium ‘Een vitale digitale economie: concurrerend, innovatief & weerbaar’. Het symposium vond plaats bij EZ in Den Haag.

Waarom dit symposium?

Sinds de publicatie van de Strategie Digitale Economie (2022) werkt EZ, samen met bedrijfsleven, wetenschap en maatschappelijke organisaties, aan het versterken én beschermen van een weerbare en welvarende digitale economie. Deze strategie, mede gebaseerd op een toekomstverkenning van FreedomLab, zet de koers uit voor een sterke digitale economie In 2023 en in maart 2025 zijn er voortgangsrapportages uitgebracht.

Het doel van het symposium is:

Urgentie voeden – digitalisering is een strategisch thema op het snijvlak van innovatie, veiligheid en geopolitiek.
Inhoudelijke koers aanscherpen – toetsen of de huidige beleidslijnen nog volstaan in het licht van razendsnelle technologische ontwikkelingen op o.a. het gebied van AI-en cloud-
Handelingsperspectief bieden – concretiseren wat overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen en de wetenschap vandaag al kunnen (en moeten) doen.

Dagvoorzitter Daniël Frijters (ECP | Platform voor de InformatieSamenleving) trapte af met de constatering dat het gros van de deelnemers digitalisering ‘niet vanzelf goed ziet komen’. Willen we concurrerend en weerbaar blijven, dan moeten álle partijen – overheid, bedrijfsleven én EU – concrete stappen zetten.

Plenaire keynotes – digitale soevereiniteit als rode draad

De geopolitiek van digitalisering: de Eurostack als antwoord? – Haroon Sheikh (WRR/VU)

Sheikh schetste drie fasen in de digitale evolutie in de economie en samenleving:

Vrijheid & groei (tot en met jaren ’10)
Regulering & mitigatie (jaren ’20): tegengaan van machtsconcentratie en maatschappelijke neveneffecten
Digitale soevereiniteit (nu): het nemen van de regie waarbij de Europese waarden het uitgangspunt zijn

Digitale soevereiniteit is een grote uitdaging: Europa is structureel afhankelijk geworden van landen en bedrijven buiten de Europese Unie: ruim 80 % van onze digitale technologie en infrastructuur komt van buiten de EU. Toch bezit de EU sterke troeven (chips, netwerktechnologie, toegepaste AI). De zwakke plekken in de waardeketen zitten in grondstoffen en cloud. De inzet in Europa is gericht geweest op het introduceren van regelgeving volgens Europese waarden, maar het lijkt dat de VS en China geen boodschap hebben aan onze agenda’s:en Europese regelgeving wordt door de VS als ‘taxation’ opgevat.

Sheikh pleitte voor een ‘Eurostack’:realisatie van een soevereine en samenhangende Europese cloud- en datainfrastructuur, gefinancierd via investeringsvormen zoals die in de defensiesector, en gedragen door een coalitie van gelijkgezinde landen. Waarbij integraal wordt gekeken naar waardeketen en niet naar onderdelen alleen. In de VS wordt al langer gedacht in termen van een digitale stack: een programma rond AI gaat daar ook over infrastructuur, energie, hardware, mensen.

De obstakels voor digitale soevereiniteit liggen niet primair in wet- en regelgeving — die is momenteel bezig met een inhaalslag. De afgelopen twintig jaar is het digitale domein echter grotendeels verwaarloosd als het gaat om investeringen in Europese digitale technologie en infrastructuur. De echte vragen gaan nu over zaken als financiering en de bereidheid om binnen Europa samen te werken. Cruciaal is dat Europa optrekt met gelijkgestemde landen zoals Japan, Australië, Canada, Zuid-Korea en het Verenigd Koninkrijk.

Haroon Sheikh besluit met een hoopgevend citaat van Hölderin: “Wo aber Gefahr ist, wachst das Rettende auch”. Dat wat kan redden, groeit als er dreiging is.

Presentatie Haroon Sheikh

Beter laat dan niet. Better digital power Europe? – Maaike Okano-Heijmans (Clingendael)

Okano-Heijmans zoomt in op hoe Nederland en Europa meer soevereiniteit op het gebied van digitale technologie kunnen bereiken.

Okano-Heijmans hanteert de drieslag: protect /promote/partner. Protect: De afgelopen jaren was beleid veelal gericht op het beschermen van de werking van de markt. Wetgeving was primair bedoeld om de balans in machtsverhoudingen te herstellen. Partner: We gaan en moeten nu meer toe naar partnerschap van overheid en bedrijfsleven, in Nederland en Europa gericht op het realiseren van een digitale economie en samenleving volgens onze gemeenschappelijke waarden. Daar gaan we actief regie op uitoefenen (promote). Waar de VS richting ‘surveillance capitalism’ gaat, en China naar ‘digital authoritarianism’, wil Europa naar een ‘human-centered‘ benadering voor onze economie. We moeten daarvoor actief de regie nemen om eigen capaciteiten en concurrentiekracht op digitaal terrein te behouden of te vergroten (promote).

Randvoorwaarden hiervoor zijn:

Kapitaal & talent – zonder substantiële investeringen in digitale technologie en infrastructuur, zoalsin AI-fabrieken, en standaardisatie blijven Europese oplossingen marginaal.
Strategisch gesprek tussen overheid-en bedrijven – exportcontroles, marktdominantie en open strategische autonomie vragen om een structurele publiek-private dialoog.
Internationale coalities – naast de VS en China is het essentieel om gelijkgestemde partners zoals Japan, Australië en Canada op te zoeken om (digitale) sleutel technologieën gezamenlijk te ontwikkelen.

Een belangrijke kanttekening is dat we de komende tijd nog afhankelijk zijn van techpartijen van buiten Europa echt nodig hebben. Denk aan bedrijven zoals Huawei, Microsoft, Google en Amazon. Bedrijfsleven en overheid moeten daarom samen optrekken: een belangrijk instrument om kracht te herwinnen is standaardisatie. Om deeldiensten en componenten van verschillende leveranciers en uit verschillende landen samen te kunnen laten werken, zijn afspraken nodig over koppelvlakken en protocollen.

Presentatie Maaike Okano-Heijmans

Reflectie – Martijn Lucassen (Ministerie van Economische Zaken)

Lucassen onderschreef de urgentie van het betoog van Sheikh en Okano Heijmans. Het klassieke model van op kansen-georiënteerde digitalisering met een beperkt beschermingskader werkt door geopolitieke veranderingen niet meer optimaal. Bij EZ is geleidelijk een verschuiving zichtbaar van Protect naar Promote en Partner voor een weerbare en welvarende economie langs de volgende lijnen:

Protect – een modern en proportioneel regelgevingskader, zoals de AI Act en de Cyber Resilience Act, blijft de basis voor veilige en betrouwbare digitale innovatie.
Promote – de noodzaak tot investeren in weerbaarheid en eigen concurrentiekracht in Nederland en Europa (zoals met AI-fabrieken, Eurostack-)
Partner – het aangaan van strategische allianties met bedrijven en andere lidstaten van de EU om schaal te creëren in digitale technologie en infrastructuur.

Hierbij is samenwerking tussen het bedrijfsleven en de overheid van groot belang en cruciaal.

Break-outsessies

– Break-outsessie 1 – Met als break-outleider: Stijn van Butselaar

Terugblik break-outsessie: Doorschakelen met de digitale economie

Presentatie break-outsessie: Doorschakelen met de digitale economie

– Break-outsessie 2 – Met als break-outleider: Freeke Heijman – te Paske

Terugblik break-outsessie: Van een Nederlands naar een Europees quantum ecosysteem

Presentatie break-outsessie: Van een Nederlands naar een Europees quantum ecosysteem

– Break-outsessie 3 – Met als break-outleider: Ronald Verbeek

Terugblik break-outsessie: De balans vinden tussen operatie en innovatie in een turbulente wereld

Presentatie break-outsessie: De balans vinden tussen operatie en innovatie in een turbulente wereld

– Break-outsessie 4 – Met als break-outleider: Anneke Veldman-Kalma

Terugblik break-outsessie: Hoe bouw je een publiek-private samenwerking voor digitale transformatie?

Presentatie break-outsessie: Hoe bouw je een publiek-private samenwerking voor digitale transformatie?

Plenaire sluiting

Break-outleiders Nitesh Bharosa (Academisch Directeur – Digicampus & Hoogleraar GovTech & innovatie – TU Delft), Stijn van Butselaar (Sr. Strategisch Beleidsadviseur – VNO-NCW), Freeke Heijman – te Paske (Independent consultant on quantum- and deeptech innovation – Heijman Consultancy) & Ronald Verbeek (Directeur – CIO Platform Nederland). brachten hun belangrijkste lessons-learned uit hun parallelsessies samen:

Cloud – en AI-adoptie: ‘Cloud is het grootste pijnpunt voor concurrentiekracht; AI-adoptie bij het MKB is te traag’ (Stijn).
Kwetsbaarheden adresseren vóór de technologie volwassen is (Freeke).
Vertrouwen in standaardiseren en exporteren :maak Nederlandse PPS-modellen (wallet, e-handtekening) tot EU-exportproduct (Nitesh).
Realistische roadmap : ‘Niet maakbaar vanuit één punt; open standaarden en interoperabiliteit vergroten de kans op alternatieven’ (Ronald)

In hun pleidooien onderstreepten de Tweede Kamerleden Jesse Six Dijkstra (NSC) en Barbara Kathmann (GroenLinks/PvdA) dat digitale autonomie niet vanzelf ontstaat. Zij noemden daarbij concrete aanknopingspunten:

De overheid moet optreden als launching customer: durf risico te nemen en Nederlandse oplossingen op te schalen (bijvoorbeeld clouddiensten voor zorg of onderwijs).
Het instellen van digitale investeringsfondsen: vergelijkbaar met energie- en klimaatfondsen; focus op AI-fabrieken, Eurostack-infra en datacentra.
Digitaal fundament in het onderwijs: zorg voor digitale geletterdheid als basisvaardigheid naast taal en rekenen.
Inkoop en aanbesteding vernieuwen: voorkom vendor-lock-in encreëer een pluriform ecosysteem.

Conclusie

Het symposium maakt duidelijk dat er in Nederland momentum is om aan de slag te gaan met het bouwen van Europese en Nederlandse digitale technologie en infrastructuur. Met EZ de rol van beschermer, partner en een regierol op momenten dat dat nodig is. Tegelijkertijd ligt er een duidelijke verantwoordelijkheid bij bedrijven om hun bijdrage te leveren en de handschoen op te pakken voor investeringen voor een weerbare en innovatieve digitale economie. De Europese Unie blijft daarbij onmisbaar zowel als markt als normsteller.

Bekijk de hoogtepunten van het event terug: