Symposium: Digitalisering van de energietransitie is geen illusie

• Duurzaamheid

10-04-2025

Op donderdag 10 april organiseerde de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering (NCDD), in samenwerking met ECP | Platform voor de InformatieSamenleving, een symposium bij het hoofdkantoor van IBM in Amsterdam. Dit evenement bracht diverse partijen samen om de voortgang en uitdagingen van de energietransitie in het kader van duurzaamheid te bespreken. Onder leiding van dagvoorzitter Ynte Kramer (Strategisch adviseur – NCDD-deelnemer Highberg) werden inspirerende presentaties gegeven door sprekers van onder andere TNO, Alliander, Conclusion en IBM. Het symposium bood een platform voor het verkennen van nieuwe mogelijkheden en concrete oplossingen om de energietransitie te versnellen en de status quo te doorbreken.

Innoveren om de wereld beter te maken

Johan Heij, algemeen directeur van IBM opende de middag. IBM wil de wereld beter maken door te innoveren. Om de wereldwijde uitdagingen rond duurzaamheid het hoofd te bieden is snelle innovatie nodig. Dat kan alleen als je specialiseert, samenwerkt en gebruik maakt van elkaars kennis en kunde. Zo zet IBM in gezamenlijkheid met andere partijen grote stappen in technologieën zoals AI en quantum computing. Hier is duurzame digitalisering steeds een randvoorwaarde.

Directeur van ECP Arie van Bellen, beaamt dit. Samenwerken is een kerncompetentie van IBM en speelt een cruciale rol in de energietransitie. Voor de NCDD is deze transitie bijzonder spannend, en het uitnodigen van andere partijen om samen te werken is essentieel. Na vandaag zullen de NCDD-werkgroepen voortbouwen op de inzichten en ideeën die tijdens het symposium zijn gedeeld, om concrete stappen te zetten richting een duurzame digitale samenleving.

Ook dagvoorzitter Ynte Kramer, strategisch adviseur van Highberg gelooft in samen aan de slag gaan. Vandaag gaan we praten over welke concrete stappen we kunnen we zetten om de energietransitie te versnellen. Maar wat gaan we morgen doen om deze transitie verder te bevorderen? Het is essentieel dat we de inzichten en oplossingen die vandaag zijn besproken, omzetten in actie. Door samen te werken in de NCDD-werkgroepen, kunnen we de transitie naar een duurzame digitale samenleving verder versnellen en de impact vergroten.

Setting the Scene

Eerste spreker van de middag is Walter van Duyneveldt, Strategic Business Consultant Digital Transition Energy System bij TNO. Digitalisering is noodzakelijk om onze systemen effectief te laten werken; we kunnen ons niet permitteren dat het misgaat. We bevinden ons momenteel op een piek in het gebruik van fossiele brandstoffen, die een cruciale rol spelen in onze huidige verduurzamingsinspanningen. Tegelijkertijd zijn hernieuwbare energiebronnen zoals wind en zon betaalbaar en inzetbaar, en zullen ze niet meer verdwijnen. Het streven is om deze bronnen zo lokaal mogelijk te benutten. Dit brengt enorme uitdagingen met zich mee die alle partijen raken en waarin samenwerking essentieel is.

Die samenwerking is dus de sleutel tot succes. Er zijn verschillende lopende initiatieven, zoals die van TNO, de Club van Wageningen, Transform, en de Topsector Energie. Momenteel werken we aan de Nationale Actieagenda Digitalisering Energiesysteem, om de energietransitie verder te versnellen en te ondersteunen.

Samenwerken voor een succesvolle energietransitie

Een belangrijke samenwerkingspartner bij de huidige initiatieven op duurzaamheid is Alliander. Inge Sonnenschein, Manager Digital Strategy bij Alliander legt uit waarom zij over de grenzen van het bedrijf heen kijkt als het gaat om de energietransitie. Netbeheerders moeten alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat het elektriciteitsnetwerk optimaal functioneert; we moeten alles doen, zodat alles het doet. Een van de grootste uitdagingen is congestie, oftewel files in het elektriciteitsnetwerk. Om dit aan te pakken, moeten er meer energiebronnen aangelegd worden, het huidige netwerk beter worden benut, en er moeten innovatieve oplossingen worden gevonden.

Daarnaast staan we voor uitdagingen zoals een tekort aan personeel en materialen, en de noodzaak voor nieuwe vaardigheden en oplossingen. Samenwerking binnen een breed ecosysteem is essentieel om deze problemen te overwinnen. Digitalisering speelt hierin een sleutelrol, omdat het ons in staat stelt om efficiënter en effectiever te werken.

Wat is dan die sleutelrol? Inge legt de visie van Alliander uit. Een digitaal energiesysteem is beter aanpasbaar en bestuurbaar. En een digitale energiemarkt lost netproblemen sneller op en versterkt de economische activiteit in Nederland. Tenslotte is een digitaal werkende netbeheerder productiever en werkt beter samen met de omgeving. Daar hoort een strategie bij. Voor Alliander is dit net als bij IBM inzetten op verantwoorde ontwikkeling van Ai. Ook data delen en co-creatie door samenwerking en partnerschappen zijn prioriteitsgebieden in de aanpak van Alliander. Inge sluit af met een oproep aan alle aanwezigen van de middag: Werk met open standaarden, deel je data, en werk samen. De energietransitie is van ons allemaal; laten we er een gezamenlijke inspanning van maken.

Het digitale speelveld opnieuw te definiëren

NCDD deelnemer Conclusion werkt veel samen met diverse spelers om met hun klanten duurzaamheidsdoelstellingen te behalen. Robbrecht van Amerongen, Head of Strategy bij Conclusion, neemt ons direct mee naar de inhoud. Want zijn visie is: “Dynamiek in de energietransitie dwingt ons om het digitale speelveld opnieuw te definiëren. Succes komt van degenen die in staat zijn om flexibele en robuuste oplossingen op schaal te bouwen.” Welke uitdagingen brengt die dynamiek met zich mee, en hoe kunnen we die beweging samen in goede banen leiden?

Het energienetwerk is in transitie van een centraal gestuurd grid naar een decentraal systeem. In dit decentrale grid zal de focus komen te liggen op een systeem dat lokaal opereert, dit is in lijn met de strategie die Walter van Duyneveldt eerder vandaag aangaf. Een decentraal netwerk vergt meer onderlinge coördinatie en een groter aandeel van duurzame opwek (wind en zon) brengt meer volatiliteit. Gevolg, we moeten op veel meer plaatsen meten en heel snel kunnen sturen, dit maakt data delen essentieel. Want in een decentraal systeem is de afnemer actief in plaats van passief en draagt vaak ook als producten bij aan het grid. Ook zal het steeds belangrijker worden om in te kunnen spelen op de markt voor congestie en flexibiliteit.

Als het om uitdagingen gaat, noemt Robbrecht zaken die ook bij Inge aan bod kwamen. Ook hij geeft namelijk aan dat de transportcapaciteit van het stroomnetwerk omhoog moet. Daarnaast noemt hij flexibiliteit en betere sturing van het netwerk. Want voor netbeheerders, bedrijven en consumenten wordt het steeds belangrijker om de vraag en consumptie actief te besturen ten behoeve van het voorkomen van netcongestie. Een belangrijke oplossing ligt volgens Robbrecht in een energie-cloudplatform voor Europa. Werk hierin aan cross-energieoplossingen, bouw een efficiënte data uitwisseling, creëer nieuwe bedrijfsmodellen op basis van data en markten, verlaag de kosten en verhoog opbrengt door data uitwisseling op schaal en actief delen van vraag of aanbod en intentie. Ook noemt Robbrecht tijdgebonden transporttarief, markten (GOPACS), lokaal voor lokaal, stuursignaal via grid, kortere (MTU) handelseenheid, flex aansturing (non-firm ATO), inzicht in gepland (groot)verbruik, en meer zelfconsumptie als oplossingen. Deze begrippen en hoe deze goed uit te werken worden toegelicht aan de aanwezigen. Hierin neemt Robbrecht ook mee welke effecten de oplossingen met zich meebrengen, want ook daar moeten we mee omgaan.

Jongerenpanel: Laten we een voorbeeld zijn

Na een kort netwerkmoment stelt Ynte ons voor aan een panel van 4 jonge professionals die binnen hun werk formeel, of enkel vanuit passie, werken aan duurzame digitalisering.

De panelleden delen een zorg van een andere aard dan de eerdere sprekers van vandaag. Omdat zij de eerste generatie zijn die opgegroeid is in de energietransitie is dit al hun hele leven een belangrijk thema dat hen misschien wel nog meer persoonlijk aangaat dan de meer ervaren sprekers van vandaag. Marthijn van den Nieuwenhuizen, Software Engineer bij Conclusion ziet dat de consument weinig invloed heeft alleen, dat geeft een machteloos gevoel. Bedrijven, overheden en andere grote spelers moeten verantwoordelijkheid nemen. Gelukkig zien we dat vandaag ook gebeuren. Thijs Meeuwisse, technisch trainee bij Alliander merkt op dat er veel initiatieven zijn, maar zij moeten de uitdagingen samen oppakken. Leander den Boer, consultant bij Publyon en lid van Jong ECP geeft aan hoopvol te zijn na de eerste helft van deze middag. Er is een brede waaier aan oplossingen, alle betrokken actoren moeten daar steeds een stukje uit doen, steeds stapjes zetten, dan komen we er wel.

Ook Michelle ten Pas, Senior User Experience Consultant bij IBM Nederland wil het positief bekijken, de energietransitie houdt haar generatie dagelijks bezig. Wie is aan zet? Wij allemaal. We kunnen niet wachten op de politiek, maar het helpt wel als de politiek een duidelijke opdracht geeft aan inwoners en bedrijven. Investeren in duurzaamheid moet makkelijk en aantrekkelijk zijn. Het vergt ook een gedragsverandering. Er zijn veel verschillende organisaties hier vandaag, en ook veel jonge mensen. Maar hoe zit dat met mensen die in energiearmoede leven? We moeten we iedereen betrekken. Thijs vult aan dat wij ook echt moeten luisteren, wij moeten veranderen. We willen allemaal een duurzaam energiesysteem, daar zit het conflict niet. We moeten het gesprek op gang houden om dichter bij elkaar te komen. Ten slotte doet Marthijn nog een oproep aan de aanwezigen: Laten we zorgen dat we een voorbeeld kunnen zijn voor de bedrijven die hier vandaag niet zijn.

Samen naar concrete oplossingen

De laatste spreker van de middag is Leo Dijkstra, Industry Leader Energy, Utilities en Environment bij IBM. Hoe kunnen we samen iets creëren dat ons hele systeem verandert? Standaarden zijn soms eenvoudig voor elkaar te krijgen. Als er nog geen standaard is, dan helpt snelheid en het open delen (vrij ter gebruik) om standaarden te zetten en laten adopteren. In de Actieagenda Duurzame Digitalisering van het ministerie van Klimaat en Groene Groei staan verschillende onderwerpen die vandaag al aan bod kwamen.

Leo denkt dat we met name impact gaan maken op het juiste gebruik van batterijen. Hij laat zien dat ons stroomverbruik tot nu toe eigenlijk niet stijgt. Maar wat verandert er dan wel? We zijn van een importland van stroom, naar een exportland gegaan. We gebruiken niet meer, maar exporteren meer. Van alle investeringen in het elektriciteitsnet gaat 47% naar de connectie met windparken op zee en wordt maar 5% direct geïnvesteerd in het laagspanningsnet. De rest aan aan het hoog- en middenspanningsnet en transformatoren. Dit terwijl huishoudens in het laagspanningsnet wel 32% van de rekening oppakken.

Dan kijken we naar de benuttingsgraad van ons stroomnet, waarvan gemiddeld 70% nog onbenut is. Hoe kunnen we hier beter gebruik van maken? Wekken we te veel wind- en zonenergie op? Nee, we wekken op op het verkeerde moment en de verkeerde plek. We zouden zonenergie lokaal moeten opslaan en gebruiken. Ook energie die wordt opgewekt door windparken, zou moeten worden opgeslagen waar het wordt geproduceerd. Buiten de spits van energietransport, in de daluren, kan deze energie dan worden verplaatst.

Hoe kunnen we met opslag in batterijen die 70% benutten, voorkomen dat we hernieuwbare energie afschakelen en bedrijven uit de wachtrijen voor aansluiting krijgen? Terug naar de batterijen. Leo neemt een aantal misverstanden over batterijen weg door deze ook met fossiele energie te vergelijken. Zo wordt de samenleving wordt met batterijen ook weerbaarder tegen disrupties in energieprijzen en geopolitieke verstoringen. En batterijen zijn rapper goedkoper aan het worden dan men denkt. Wel zijn er zaken nodig voor een goede toepassing. Slimme meters en goede apps voor huishoudens zijn geen probleem, maar plaatsing van buurtbatterijen met gemeenten en een aanpassing van regels ter voorkoming van energiebelasting op eigen opwek zijn wenselijk. Daarom is het pleidooi voor een Nationaal plan ‘Ruimte voor de Stroom’ analoog aan Ruimte voor het Water of ook het succesvolle plan ‘Elektrisch rijden in de versnelling’ van enige jaren terug. Want opslag in batterijen kan het verschil maken tussen de 2030 doelen halen of niet, en heeft de potentie om, behalve kostbaar netverzwaren, echt impact op schaal te maken.

Het kunnen oplossingen uit de waaier zijn die werd genoemd in het jongerenpanel vandaag. En Leo heeft ook ideeën over hoe deze concreet uit te werken. Een taskforce is nodig. Deze taskforce kan zichzelf als doel stellen om verbinding van publiek/private samenwerking te verstevigen, knelpunten te adresseren en hier samen mee aan de slag te gaan. Partijen zoals KGG, EZ, ACM, marktpartijen en de NCDD kunnen via de taskforce hun gezamenlijke doelen bereiken.

Samen voor een digitale energietransitie die werkt

Ynte sluit af met dankwoord aan de initiatiefnemers van de dag: Jan van Schravesande en Ronald Meijer. Net zoals zij in hun boek Duurzame IT is geen illusie! beschrijven, kunnen we pragmatische stappen zetten en impact maken voor een duurzamere wereld. Ook dankt hij het jongerenpanel om de urgentie van dit onderwerp te onderstrepen. Samen hebben wij de taak om te zorgen dat digitalisering van de energietransitie werkt. We moeten activeren. Binnen de werkgroepen van de NCDD gaan we hier na vandaag verder mee aan de slag. We gaan starten met een praktische toepassing. We hebben beleid, de academische wereld en het bedrijfsleven nodig. We kunnen én geld verdienen én verduurzamen.

Arie dankt de aanwezigen voor de positieve energie vandaag. Duurzaamheid is een randvoorwaarde die in elke transitie ingebed moet zijn. Arie staat verder van de inhoud, maar herkent de zorgen en een dag als vandaag geeft hem moed. De jongeren van het panel hebben straks nog meer dan wij te maken met de uitdagingen van de energietransitie. Zij moeten het gaan doen, wij moeten hen helpen.