ECP Deelnemersspecial - Europese regelgeving voor duurzame digitalisering in (toekomst)perspectief

Op dinsdag 15 oktober organiseerde ECP | Platform voor de InformatieSamenleving in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken de ECP Deelnemersspecial ‘Europese regelgeving voor duurzame digitalisering in (toekomst)perspectief’.

Inleiding

Het onderwerp de “Europese regelgeving voor duurzame digitalisering’’, stond centraal vanwege de dynamiek van duurzaamheid en digitale ontwikkeling (ook wel Twin Transition genoemd) en de tsunami van wet- en regelgeving vanuit Brussel. Arie van Bellen, directeur ECP | Platform voor de InformatieSamenleving, opende de bijeenkomst en benadrukte de rol van ECP als neutraal platform waar publieke en private partijen elkaar weten te vinden om onderwerpen rond digitalisering in de maatschappij te duiden en in beweging te zetten.

Duurzaamheid & Digitalisering – wat betekent dit voor Nederland? Door Shanita Rambharos, Consultant strategie & beleid TNO
TNO focust op zowel technische als sociaal-technische aspecten, zoals:​

• Hoe maken we het energiegebruik van diensten en applicaties inzichtelijk?​
• Hoe activeren we gebruikers van ICT om duurzamer om te gaan met diensten en producten?​
• Welke randvoorwaarden zijn er nodig om samen tot een duurzamere inzet van ICT in de samenleving te komen?

In haar rol als consultant strategie en beleid verkent Shanita wat er vanuit Europa op ons afkomt. Ze ziet daarin twee lijnen: Europe Fit for the Digital Age én de Green Deal. In relatie tot duurzame digitalisering kunnen binnen de Green Deal 5 focuspunten geïdentificeerd worden (zie illustratie), waar we deze middag verder op in gaan.

Voordat we verder gingen, stond Shanita eerst stil bij het verschil tussen een verordening en richtlijnen. Een verordening is bindend en geldt voor de gehele EU, deze moet letterlijk worden overgenomen. Iedere lidstaat is dan ook verplicht de verordening op dezelfde manier te implementeren en uit te voeren. Meestal is de periode die daarvoor staat twee jaar. Richtlijnen zijn kaderstellend, deze moeten nog geïmplementeerd worden in de Nationale wetgeving.

Shanita informeerde de gasten over de twee gesprekstafels die op het programma stonden.

De gefaseerde implementatie van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) en de Energy Efficiency Directive (EED) werden besproken. Grote bedrijven zullen als eerste rapportageplichtig zijn onder de CSRD. De CSDDD zal vanaf 2026 gefaseerd worden ingevoerd, en voor de EED zijn de datacenter energierapportages al gestart.

Bekijk de presentatie: Presentatie Shanita Rambarhos

Actieplan Duurzame Digitalisering & de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering
Door Pieter van de Glind, coördinator Duurzaamheid EZ & Hannah Boute, programmacoördinator ECP

Op 17 juni heeft het ministerie van Economische Zaken het Actieplan Duurzame Digitalisering ingediend bij de Tweede Kamer. Aan dit plan heeft de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering (NCDD) meegewerkt. Deze coalitie is in 2022 opgericht, is ondergebracht bij ECP en is het vehikel waar publieke en private partijen met elkaar samenwerken om digitalisering te verduurzamen en de kansen van digitalisering voor verduurzaming te verkennen en te benutten. Samenwerkingsverbanden zoals de NCDD zijn een belangrijke schakel tussen de overheid, marktpartijen en kennisinstellingen.

Deze samenwerking begon 2 jaar geleden met de overhandiging van een manifest aan de toenmalige minister. Er werd gesignaleerd dat duurzame digitalisering, een gefragmenteerd onderwerp is waar niet direct 1 aanspreekpunt voor is. Wat hieruit voortvloeit is het actieplan, dat focust op samenwerking vanuit de twin transition om de sector te verduurzamen, digitalisering in te zetten voor verduurzaming én randvoorwaarden om op het gebied van regelgeving te scheppen. Wat betreft Europese regelgeving is het goed om het gesprek met elkaar te voeren en te kijken welke kansen en uitdagingen er liggen.

Bekijk de presentatie: Presentatie Pieter van de Glind & Hannah Boute

Tafelgesprek 1 – Duurzaam ondernemen: energie besparen & milieu-impact verminderen

Anne van Esch (Highberg), Josephine Ris (Ministerie van Klimaat en Groene Groei), Gilles Goedhart (Ministerie van Buitenlandse Zaken), Margje de Mik (Ministerie van Economische Zaken) en Wiebe Govers (VodafoneZiggo) gingen met elkaar in gesprek o.l.v. Hannah Boute & Shanita Rambharos. Tijdens dit gesprek werden een aantal zaken benoemd, namelijk:

• Digitalisering draagt bij aan de doelen die je in de rapportage stelt. Keerzijde is dat digitalisering net zo goed uitstoot levert.
• De juiste data verzamelen om überhaupt een rapportage op te leveren wordt gezien als een opgave. Data-governance en management worden key businessdoelen.
• Soms heb je een carrot nodig en soms een stick. Energiebesparen is een keiharde business case. De CSRD is dan een mooie stick. Er komt een hele nieuwe speler aan tafel, de accountant. Je ziet dat je op strategie rapporteert: financiële informatie, en niet-financiële rapportage. Dit geeft nieuwe managementinformatie.
• Benodigde ondersteuning voor bedrijven en stakeholders bij CSRD. De zoektocht naar betrouwbare informatie, het delen van informatie en standaardiseren van vragenlijsten. De hamvraag in de controle: hoe warm wordt de soep gegeten qua compliance? Dat is ook nieuw speelveld voor de accountant.
• Deze richtlijn gaat ook gelden voor niet-Europese bedrijven
• Gepaste zorgvuldigheid (due diligence): hoe zien je ketens eruit en waar kan je impact maken.
• De richtlijn is al behoorlijk uitgewerkt vanuit Brussel – wordt vertaald naar een nationale wet.
• Toezicht wordt vormgegeven door de ACM. Hoe heet de soep gegeten wordt; uitgangspunt is vooral in gesprek gaan met het bedrijf, welke keuzes zijn er gemaakt en bedrijven de kans te geven om keuzes toe te lichten. Niet direct met de stok zwaaien.
• De CSDD is geen wetgeving voor een specifieke sector, het gaat generiek over je ketens. Op te delen in upstream – waar komt het vandaan; de eigen operatie en dan waar komt het terecht – down stream. Downstream is voor een deel uitgesloten van deze wet. Je bent niet verantwoordelijk voor wat consumenten doen met jouw producten, maar het zijn wel zaken om rekening met te houden.
• Kansen en uitdagingen op gebied van digitalisering: de afhankelijkheid van diensten van grote leveranciers die weinig transparantie bieden over uitstoot en verbruik.

Vragen uit het publiek:

Op wat voor een type ondersteuning vanuit EZ en andere ministeries kan men rekenen?

• Gestart met een onderzoek – indirecte effecten van de implementatie van de CSRD
• Verbetering van voorlichting i.s.m. SER, NWO-NL, MKB-NL
• Gezamenlijke maturaliteitsanalysie – sectorbijeenkomst om te starten met een pilot.Een aantal brancheverenigigngen zoals NVB zijn ook bezig met een gezamenlijke aanpak.
• Analyse wat de meest belastende datapunten voor de rapportage zijn.
• Subsidie voor sectorale samenwerking – Buitenlandse Zaken i.s.m. RVO
• Ondersteuning bij due diligence

Instrumentarium – welke middelen zijn er?
Duurzaamheid vraagt om een responsive transformatie, waarbij vooral de menselijke kant en de onderliggende filosofie van belang zijn. Het gaat niet om één vast systeem, maar om de aanpak die dienstbaar is aan de samenleving.
De CSRD gaat verder dan het rapporteren van de huidige stand van zaken. Organisaties worden uitgedaagd doelen te stellen: Wat is de impact van onze organisatie op de samenleving? Waar sta je nu? Wat wil je bereiken? Hoe wil je dat gaan bereiken? Dit proces dwingt organisaties om op een dieper, menselijk niveau na te denken over hun strategie en bijdrage aan duurzaamheid.

De eerste rapportages worden volgend jaar opgeleverd. Vanuit ministeries zal voortdurend worden geëvalueerd of de gestelde doelen worden behaald.

Vervolgens werd er dieper ingegaan op de Energy Efficiency Directive (EED):

• In NL hebben we een energiebesparingsplicht voor organisaties en overheden. Dat heeft ook een digitale component voor je instelling. Voor beiden komt een auditplicht. Dit wordt als onhandig gezien. Er wordt gewerkt aan harmonisatie.Als je weet hoeveel energie je verbruikt, wat zegt dat dan over jouw organisatie en hoe doe je het t.o.v. anderen. Daarvoor zijn normen nodig.
• De kansen – Energiebesparing – dat levert vaak optimalisatie en winst op: creëert businesscases. Niet zozeer vermindering, maar efficiëntie. Energiemanagement-systeem, of AI,
• Toename energie door gebruik AI is schrikbarend en dat vraagt op zijn minst bewustwording.
• Capaciteit op het net is straks niet opgelost als iedereen aan de renewable energie gaat. Trias energetica: eerst kijken waar je kan besparen parallel aan efficienter gebruik.
• Belang om te minderen wordt ook onderschreven door krapte qua beschikbaarheid grondstoffen, maar ook mensenrechten (bijv. productie in China)
• Bestaat er regelgeving om te helpen energiegebruik te verminderen? Naast de EED om bedrijven te verleiden minder energie te verbruiken? Blijkt dat doel onder de de EED vanuit Europa: 11,7% vermindering voor 2030.

Tafelgesprek 2 – Op weg naar een circulaire economie: duurzame producten & het recht op reparatie.

Joëlle Bosten (Rijkswaterstaat), Martine Koetsier (Ministerie van Economische Zaken), Michiel van Yperen (GS1), Sander van der Waal (Waag). Een impressie van de zaken die aan bod kwamen:

• Ecodesign richt zich op prestatie- en informatieniveau, zodat van alle producten op de markt inzicht ontstaat over circulariteit.
• “Right to repair” wordt gezien als misleidende titel, voorgestelde titel is “Promoting Repair”. De consument zal namelijk zelf de kosten moeten dragen.
• Elke lidstaat wordt verplicht gesteld om een reparatieregister op te richten – digitaal. In Nederland zijn hier al stappen voor gezet. Zie: https://www.nationaalreparateursregister.nl/
• Productpaspoort bevat informatie die aan het product vastzit. De nieuwe wetgeving vraagt dat er nieuwe data aan wordt toegevoegd. Op dit moment wordt gewerkt aan hoe we deze informatie noteren en uitwisselen, maar ook hoe we het toonbaar maken, een zgn. digital twin van je fysieke product.
• ESPR identificeert verschillende productgroepen. Per groep wordt hieraan gewerkt. Voor de R2RD zijn ook productgroepen benoemd.
• Digitalisering en de innovatie zelf. De data is een sleutelwoord, dat is niet nieuw. Maar wel welke data verzameld wordt, gebruik en voorspellen, om positieve impact te maken. Niet alleen economisch, maar ook ecologisch en sociaal.
• IBM ziet zichzelf vaak als “klant 0”. Daarmee verandert de relatie tussen leverancier en inkoper en het eigenaarschap. In plaats van dat je iets verkoopt blijf je eigenaar en dat vraag wat qua verantwoordelijkheden.
• Data vergaren uit de keten. Roep om harmonisatie. Hoe gaan we dat uitwisselen en standaardiseren. Welke afspraken maak je daar? Samenwerken met NEN en CEN.
• Vanuit Shopping Tomorow is een DPP (digitaal product paspoort) werkgroep ontstaan. Michiel deelde voorbeelden van o.a. Decathlon en circulaire businessmodellen.
  Het paspoort wordt een landingspunt waar je verschillende informatiebronnen hebt. De levensduur van producten en assets kan verlengd worden door prestaties te spiegelen aan de te verwachten prestaties op die leeftijd. Als iets 50 jaar oud is, maar het ‘’gedraagt’’ zich als een 35-jarige, dan kan je daar acties op inrichten. Technologie gebruiken om te identificeren welke materialen herbruikbaar zijn. Sociale duurzaamheid.
• Maatschappelijk perspectief
  If you can’t open it, you can’t own it. Waar doen we het allemaal voor? De planeet leefbaar houden. Alles wat we nu doen qua wet- en regelgeving, is een prelude waar het eigenlijk om gaat. De vraag is hoe maken we het onderdeel van de maatschappelijke discussie? We richten ons nog steeds op brede groei in plaats van brede welvaart. Een oproep om ervoor te zorgen dat we ons richten op het welzijn van de maatschappij.
• Een roep van de maatschappij om niet alleen nieuwe producten te kopen, maar ook refurbisht of gerepareerd. Om het systeem van DPP’s te laten werken, moet de kleine reperateur in de dorpen ook aan de bak. Potentieel risico is dat ‘’de grote bedrijven’’ gaan het allemaal regelen. Terwijl we ook een cultuur hebben van maken en repareren. Oproep om naar een circulaire economie te komen > ook vrije toegang tot data.
• Relatie arbeidsmarkt – er zijn veel te weinig mensen die goed met hun handen kunnen werken… Erkenning dat repareren net zo waardevol is als werken met je hoofd. De waardering van het MBO is cruciaal.
• Reparatie lijkt een doel op zich te worden > liever een product dat niet stuk gaat. (!) Hoe voorkomen we dat we aan de slag gaan met producten die daar niet geschikt zijn. Ecodesign zou ook moeten gelden voor producten die van buiten de EU komen. Handhaving, veiligheid en certificering afhankelijk van productgroep wordt dan interessant.
• CO-2 uitstoot berekenen daarvoor worden nu nog verschillende modellen ingezet. Er wordt momenteel per productgroep gekeken welk model het meest geschikt is en dat wordt publiek gemaakt..

Wrap-up

De bijeenkomst bood een uitgebreid overzicht van de complexe wet- en regelgeving rondom duurzame digitalisering. Er zijn nog genoeg vragen en actiepunten, maar het belang van samenwerking tussen publieke en private partijen werd duidelijk onderstreept Hannah Boute sloot de sessie af met een oproep aan iedereen die geïnteresseerd is om zich te melden bij de NCDD.

Vervolg Right 2 Repair Directive & Ecodesign Sustainable Product Regulation