Conferentie Waardengedreven Dialogen – Immersive Tech 

Op maandag 23 september vond de conferentie ‘Waardengedreven Dialogen –Immersive Tech’ plaats bij Bleyenberg in Den Haag onder leiding van moderator Hannah Boute (ECP). De conferentie, die in het teken stond van 3 sessies Begeleidingsethiek rondom het thema Immersive Tech, werd georganiseerd door ECP | Platform voor de InformatieSamenleving in samenwerking met de Aanpak Begeleidingsethiek en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 

Immersive Tech, zoals Virtual en Augmented Reality, biedt gebruikers unieke nieuwe ervaringen door digitale werelden te creëren die de realiteit aanvullen of vervangen. Deze technologieën worden steeds populairder en bieden op diverse plekken mogelijkheden voor innovatie zoals bijvoorbeeld veelbelovende toepassingen in het onderwijs en in de gezondheidszorg. Maar deze technologieën roepen ook ethische vragen op. Denk aan privacy: wat gebeurt er met de data die we in deze virtuele werelden achterlaten? En hoe gaan we om met manipulatie? Kunnen we beïnvloed worden door de ervaringen die we in deze virtuele omgevingen opdoen? Een gesprek over waarden in relatie tot Immersive Tech is belangrijk om ervoor te zorgen dat deze krachtige technologieën ten goede komen aan de mens en onze samenleving. Tijdens de conferentie werd verder ingegaan op Immersive Tech en de drie dialogen die met de Aanpak Begeleidingsethiek hebben plaatsgevonden rondom dit thema. 

Digitalisering, Immersive Tech en beleid: Désirée Geerts (BZK) 

De conferentie begon met een presentatie van Désirée Geerts, MT-lid Digitale Samenleving bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, waarin zij uitleg gaf over digitalisering, Immersive Tech en het bijbehorende beleid. De overheid speelt in op nieuwe digitale technologieën zoals Immersive Tech, met als doel het vroegtijdig signaleren van ontwikkelingen die grote impact op de samenleving kunnen hebben. Dit stelt hen in staat tijdig beleid te ontwikkelen zodat de kansen van digitalisering benut kunnen worden en de risico’s beperkt. De nadruk ligt hierbij op de mens, de samenleving en publieke waarden. Om deze doelen te realiseren, worden diverse instrumenten ingezet, zoals de “Technology Forecast” voor het voorspellen van opkomende technologieën en hun maatschappelijke impact, en de “Tech Scan” uitgevoerd door het Rathenau Instituut. Daarnaast worden “Impact Assessments” en de “De dialoog met de samenleving” gebruikt. Bij dit laatste instrument kunnen de sessies met de Aanpak Begeleidingsethiek een waardevolle invulling bieden.  

Immersive Tech vanuit publieke waarden – Mariëtte van Huijstee (Rathenau Instituut) 

Mariëtte van Huijstee, coördinator bij het Rathenau Instituut, gaf een toelichting op Immersive Tech en de Tech Scan die deze technologieën onderzoekt. Wat is Immersive Tech precies, en wat kunnen we verwachten van deze technologieën vanuit het perspectief van publieke waarden? Immersive Tech omvat technologieën die gebruikers onderdompelen in een virtuele wereld, zoals Virtual Reality (VR), of een mix van fysieke en virtuele realiteiten, zoals Augmented Reality (AR). In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voerde het Rathenau Instituut de Tech Scan Immersive Tech uit, waarin de kansen en risico’s van deze technologieën werden onderzocht. Op zes domeinen, gezondheidszorg, training en onderwijs, infrastructuur, kantoor, kunst en entertainment, zien zij veel verschillende kansen ontstaan zoals bijvoorbeeld voor trainingen van helikopterpiloten maar ook virtuele bijeenkomsten binnen een internationale kantooromgeving. De Tech Scan beoordeelde de risico’s vanuit zeven publieke waarden: privacy, zelfbeschikking, democratie, veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en participatie, inclusiviteit en non-discriminatie. Nieuwe vormen van crimineel gedrag, zoals het illegaal gebruik van deepfakes, is een voorbeeld van een risico op het gebied van veiligheid. Onder de waarde democratie kan “diminished reality” worden toegeschreven als risico, waarbij delen van de werkelijkheid worden weggelaten, wat onze waarneming kan verstoren. Mariëtte benadrukte in haar verhaal de nut en noodzaak van een goede dialoog over ethische waarden in een vroeg stadium van de implementatie van een nieuwe technologie zodat er tijdig bijgestuurd kan worden vanuit publieke waarden. 

Aanpak Begeleidingsethiek: Toelichting methoden – Daniël Tijink (ECP)

Daniël Tijink, programmamanager ethiek bij ECP, ging kort in op de sessies Begeleidingsethiek die vanuit de samenwerking met BZK reeds zijn gehouden of nog op de planning staan. Vervolgens belichtte hij kort de Aanpak Begeleidingsethiek waarna hij alle deelnemers uitnodigde voor een Doe-dialoog over één van de casussen. 

In het kader van de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) organiseert de Aanpak Begeleidingsethiek (ABE) meerdere sessies rondom vier thema’s: Immersive Tech, algoritmes bij de overheid, neurotechnologie en generatieve AI bij de overheid. De drie sessies rond het thema Immersive Tech zijn inmiddels afgerond en de uitkomsten werden tijdens deze conferentie besproken. De sessies van de overige drie thema’s zijn in volle gang en de werkconferenties over de sessies van de overige thema’s zullen komende periode ook op de agenda verschijnen.

In de toelichting op de Aanpak Begeleidingsethiek gaf Daniël aan dat wij onze waarden vormen door onze ervaring, kennis, gevoel, opvoeding en cultuur. Iedereen neemt regelmatig bewust of onbewust, kleine of grote ethische beslissingen. Maar niet alleen onze waarden bepalen uiteindelijk onze beslissing, ook de manier waarop we betrokken zijn bij een onderwerp speelt mee. De moderne techniekfilosofie gaat uit van verwevenheid tussen mens en technologie, in plaats van technologie als de ander te zien. Wij als mens vormen technologie en technologie vormt ons. We zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bij de inzet van een nieuwe technologie is het belangrijk om, naast waarden, altijd mee te nemen waar en in welke context een techniek wordt toegepast. De gewenste inzet van een technologie is in iedere praktijk weer net anders. De Aanpak Begeleidingsethiek is ontwikkeld om juist vanuit die unieke context met de mensen die erbij betrokken zijn (burgers, professionals, beleidsmakers en technici) ethisch handen en voeten te geven aan een technologie. De Aanpak Begeleidingsethiek brengt mensen vanuit verschillende perspectieven bij elkaar rondom de (mogelijke) inzet van een technologie in een concrete context.  

De Aanpak Begeleidingsethiek bevat een aantal fasen. De Aanpak start met de introductie (fase 0) van de doelstelling en toelichting op het gedachtengoed van de Aanpak. Daarna volgt een toelichting (fase 1) op de technologie en de context. Vervolgens vindt de echte dialoog (fase 2) plaats waarin deelnemers van de sessie actoren, effecten en de daarbij horende waarden benoemen. Uiteindelijk gaan de deelnemers in groepen aan de slag om handelingsopties vast te stellen (fase 3) vanuit de onderwerpen technologie, omgeving en mens. 

Doe-dialoog: Begeleidingsethiek in de praktijk

De deelnemers van de conferentie werden door Daniël Tijink meegenomen in een Doe-dialoog. Zij kregen een video te zien van de casus ‘De slimme bril in de openbare ruimte’. Door het beantwoorden van een aantal vragen over deze casus via Mentimeter konden de deelnemers een stukje van een sessie begeleidingsethiek zelf ervaren. Deelnemers aan de dialoog bespraken vragen zoals: Wie zijn bij deze casus betrokken? Wat zijn de mogelijke negatieve gevolgen? En welke positieve effecten kunnen we verwachten? De inbreng van de deelnemers leverde mooie nieuwe inzichten op en gaf de deelnemers klein kijkje in de keuken van een sessie Begeleidingsethiek.

De casussen: Landstede groep, Meta/ Vadercentrum Den Haag, Veiligheidsregio Drenthe

Centraal bij de casussen van dit thema stonden Immersive Tech. Deze technologieën zijn verkend binnen de contexten van de Landstede Groep, Vadercentrum Den Haag/Meta en Veiligheidsregio Drenthe. De casussen worden hieronder kort toegelicht. Op de website van begeleidingsethiek zijn de volledige verslagen van de sessies terug te vinden.

Casus ‘Inzet Immersive Room binnen het MBO onderwijs’ – Landstede Groep 

De casus werd toegelicht door moderator Aldert de Jongste (ECP) en casushouder Evelien Lammers (Landstede groep). Landstede MBO locatie Dokterspad (Zwolle) beschikt sinds enkele jaren over het Innovatief Trainingscentrum (ITC) voor alle zorg- en welzijnsopleidingen van Landstede MBO met daarin onder andere een Immersive Room. De Immersive Room is een interactieve ruimte waarin er op verschillende manieren getraind en geoefend kan worden door studenten.

Hieruit voortvloeiend kwam de casus voor de sessie: De inzet van de Immersive room binnen het onderwijs van de zorg- en welzijnsopleidingen van Landstede MBO. Tijdens het benoemen van de effecten van de Immersive Room door de deelnemers zijn de waarden bekwaamheid, eerlijkheid, verbinding en vertrouwen geïnventariseerd. Vanuit deze waarden werden handelingsopties opgesteld binnen de drie onderwerpen mens, techniek en omgeving.
Lees het hele verslag over de sessie hier

Casus ‘De slimme bril in de openbare ruimte’ – Meta/ Vadercentrum Den Haag

De casus werd toegelicht door moderator Daniël Tijink (ECP) en casushouder Edo Haveman (Meta). De Ray-Ban Meta Smart Glasses is een slimme bril, op sterkte of zonnebril, waarmee foto’s en video’s kunnen worden gemaakt. Ook kan er mee worden gebeld, muziek geluisterd en biedt de bril de mogelijkheid rechtstreeks te livestreamen naar Facebook of Instagram. De slimme bril werkt met stembediening en bevat een camera, luidsprekers en microfoon. In het Vadercentrum werd het gebruik van de slimme bril in de openbare ruimte verkend. Tijdens het benoemen van de effecten van de slimme bril in de openbare ruimte door de deelnemers zijn de waarden privacy, effectiviteit, verbinding en veiligheid geïnventariseerd. Vanuit deze waarden werden handelingsopties opgesteld binnen de drie onderwerpen mens, techniek en omgeving.
Lees het hele verslag van de sessie hier

Casus ‘Immersieve technologie bij Vakbekwaamheid’ – Veiligheidsregio Drenthe ism NIPV en 360fabriek

De casus werd toegelicht door moderator Edwin Borst (ECP) en casushouder Jeroen Antoons (Veiligheidsregio Drenthe). De deelnemers van de conferentie kregen een indruk van de casus door een korte video waarna de casus verder werd uitgelegd. De casus voor deze workshop is de inzet van een digital twin van een blusvoertuig door middel van een VR-toepassing van 360fabriek, bij de opleiding en training van brandweermensen. Er is een blusvoertuig volledig ingescand waarbij alle onderdelen, knoppen, deuren, besturingselementen, slanghaspels, etc. gedigitaliseerd zijn in een model. Deelnemers aan de training zetten een VR bril op en kunnen rondom het model lopen en alle onderdelen manipuleren, knoppen kunnen worden ingedrukt, slangen uitgerold, etc.. In het programma zijn verschillende scenario’s geprogrammeerd die de persoon goed moet uitvoeren. De verschillende onderdelen van die scenario’s kunnen uitgebreid herhaald worden. De bril met programma kan zowel onder begeleiding van een trainer worden gebruikt als alleen (bijv. Thuis).

De deelnemers van de sessie hebben actoren en effecten benoemd van het gebruik van de digital twin en de daarmee gepaard gaande waarden geprioriteerd: veiligheid, efficiëntie en kwaliteit van dienstverlening/ effectiviteit. Vanuit deze waarden werden handelingsopties opgesteld binnen de drie onderwerpen mens, techniek en omgeving. Een opvallend detail bij de sessie was dat de jongere medewerkers enthousiaster zijn over de digital twin dan de oudere medewerkers. De oudere medewerkers hebben het gevoel dat je op deze manier toch niet echt het gevoel van de werkelijkheid goed meekrijgt.
Lees het hele verslag hier. 

De resultaten 

Edwin Borst (ECP) nam de deelnemers van de conferentie mee in de geaggregeerde resultaten van de drie sessies van het thema Immersive Tech. De bevindingen kunnen worden opgedeeld in drie onderdelen: de effecten van de casus, de bijbehorende waarden en de handelingsopties.

Effecten

Bij de verschillende sessies kwam naar boven dat deelnemers zich heel goed bewust zijn van de positieve en negatieve effecten​ van een casus. En dat bij de casus in de publieke ruimte (Meta) meer “principiële” bezwaren worden genoemd dan bij de casussen binnen een organisatiecontext (Landstede, Brandweer)​. Daarnaast zijn deelnemers binnen een organisatiecontext het er niet over eens of deze onderwijsmethode de realiteit wel echt nabootst​.

Waarden

In de sessies die zich binnen een organisatiecontext afspelen krijgen waarden die draaien om de dienstverlening binnen de organisatie de nadruk zoals kwaliteit (van onderwijs, van dienstverlening)​, effectiviteit​ en efficiëntie.

Handelingsopties

De handelingsopties vanuit de technologie bij de sessies binnen een organisatie zijn veel gericht op contentcreatie​. Daarnaast kwam er in alle casussen duidelijk naar voren dat goed moet worden aangegeven of het apparaat aanstaat/er wordt opgenomen​ en werden er ideeën over het design gedeeld. De handelingsopties vanuit de omgeving riepen in alle casussen vragen op over de implementatie. En ook vanuit de mens bekeken waren er een aantal gemeenschappelijk handelingsopties bij de drie casussen zoals het belang van goede instructie en begeleiding en de optie om in een “veilige” omgeving binnen de eigen organisatie eerst goed te testen.

Panel  

Als afsluiting van de middag vond er nog een panelgesprek plaats met panelleden vanuit diverse perspectieven onder leiding van moderator Hannah Boute. Het panel bestond uit Kevin Lubbers vanuit perspectief burger (student), Sandra McEwan-Verver vanuit perspectief management (), Marian Soepenberg-Zwanepol vanuit perspectief professional (Landstede Groep) en Marlous van Oordt vanuit perspectief beleid (BZK). Zij deelden hun ervaringen over de diverse sessies vanuit hun verschillende invalshoeken. Hieruit bleek nogmaals dat betrokkenheid van een diverse groep deelnemers met verschillende achtergronden van grote meerwaarde is voor de dialoog.