“De overheid, het bedrijfsleven, het onderwijs; door digitalisering en disruptieve technologieën komt de samenleving snel in beweging. Maar nog niet alles is goed geregeld, bijvoorbeeld rond vraagstukken als digitale inclusie en ethische impact. Rond die vragen ligt al ruim twintig jaar de rol van ECP, als aanjager en verbinder. Met onze visie ‘Het verhaal van Digitaal’ scherpen we die verantwoordelijkheid verder aan en daar gaan wij vandaag graag met u over in gesprek.”
Met die woorden opende directeur Arie van Bellen de 21e editie van het Jaarcongres ECP op 15 november in de Fokker Terminal in Den Haag. Bijna duizend bezoekers namen deel aan in totaal 28 sessies gerelateerd aan de technologieën, domeinen en randvoorwaarden die de informatiesamenleving uitdagen. Bekijk de Aftermovie. Nederland draait als digitale samenleving mee in de wereldtop, maar de plenaire sprekers waren het zonder uitzondering eens dat er veel moet gebeuren, willen we die toppositie behouden. “Dat we het goed doen is duidelijk”, stelde staatssecretaris Mona Keijzer van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. “Maar de vraag is: hoe behouden we onze sterke positie? We moeten blijven versnellen. Cruciaal daarvoor is dat we onze infrastructuur op orde houden, onze kinderen goed leren omgaan met nieuwe technologieën en blijvend zorgen voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat.” Het ministerie werkt actief aan de verbetering van de Nederlandse positie, mede door het inzetten van strategische actieagenda’s. “In dat kader hebben we onlangs het AINED-rapport gepresenteerd”, vervolgde staatssecretaris Keijzer op het hoofdpodium. “De grote denkers in Nederland op het gebied van Artificial Intelligence hebben daarin samengewerkt om ons land sterk en competitief neer te zetten, waarin we natuurlijk wel de samenwerking blijven zoeken met de rest van Europa.”
AI Impact Assessment
Om het bedrijfsleven, vooral het MKB, te ondersteunen in de toepassing van Artificial Intelligence (AI), heeft ECP | Platform voor de InformatieSamenleving een AI Impact Assessment uitgevoerd waarvan het rapport op het Jaarcongres ECP overhandigd werd aan de staatssecretaris. Van Bellen: “We hebben met de werkgroep Ethiek van ECP in samenwerking met bedrijven, wetenschappers en de overheid dit raamwerk opgesteld als hoeksteen om innovatie mee te bereiken. We nemen hiermee een kleine voorsprong op de AI-visie van het Kabinet dat volgend voorjaar op de conferentie Nederland Digitaal gepresenteerd wordt.” “Het AI Impact Assessment biedt een gedragscode waarmee AI veilig geïmplementeerd kan worden”, vervolgde de directeur van ECP. “Bijvoorbeeld via de praktische checklist die erbij zit. Het wijst ondernemers op zaken waar ze goed op moet letten, op zowel juridisch, technisch als ethisch vlak.” Staatssecretaris Mona Keijzer nam het assessment dankbaar in ontvangst. “Te vaak wordt de discussie rondom nieuwe technologieën gevoerd vanuit een economisch oogpunt. Maar het begint met vertrouwen. Als de consument een product of dienst niet vertrouwt, wordt het ook niet gebruikt. Dat speelt bij AI, maar ook bij bijvoorbeeld het Internet of Things en rondom Blockchain. Bedrijven stappen dan ook vaak te snel over het ethiek-vraagstuk heen. ‘Moet dat nu echt’?’, hoor ik regelmatig. Maar dat is echt cruciaal. Er komen door de digitalisering grote veranderingen aan, die moeten uiteindelijk door de mens worden aangevoerd.”
Techniek als onderdeel van de mens
Ethiek was tijdens het Jaarcongres van ECP dan ook één van de hoofdthema’s. Hoogleraar filosofie en techniek Peter Paul Verbeek verzorgde tijdens het plenaire gedeelte één van de keynotes. “De discussie rondom Artificial Intelligence loopt hoog op, het wordt zelfs op geopolitiek niveau gevoerd. In de Verenigde Staten zijn ze gefocust op het verdienmodel, China ziet het als controlemiddel. Ik ben heel benieuwd of we in Europa ook tot een model kunnen komen, een model gebaseerd op de waarheid van de Franse revolutie: vrijheid en gelijkheid. Als ons dat lukt kunnen we naar een waardevolle wereld met AI toe.” Verbeek onderschreef het disruptieve karakter en de impact van de technologie. “Gaat de computer nog wel rekening houden met de mens? We gaan in ieder geval van ze leren! Als we het hebben over AI, gaat het soms om enge dingen, maar ermee omgaan worden we wel steeds beter in. We moeten techniek niet langer zien als onderdeel van objecten, maar als medium. Het water waar we in zwemmen als we vissen zouden zijn geweest. Als we iemand bellen gaat het om het contact met de persoon, niet de techniek in de iPhone. Eigenlijk is dat nooit anders geweest. Als we terugkijken zijn we opeens een stuk minder bang voor techniek dan als we vooruit kijken. We moeten op een andere manier nadenken over techniek en innovatie: niet als iets dat tegenover de mens staat, maar als onderdeel van de mens.”
‘Cadeau van mijn handicap’
“Als ervaringsdeskundige is mij gevraagd met jullie te delen hoe om te gaan met een grote, onverwachte verandering”, begon Marc de Hond zijn presentatie. De presentator, schrijver en programmamaker belandde 16 jaar geleden door een dwarslaesie in een rolstoel. “Terugkijkend was het een geweldige kans om mijn leven een andere wending te geven. Dankzij mijn handicap heb ik mijn dromen waar kunnen maken. Ik heb een boek geschreven, ik sta in het theater, allemaal dromen die ik cadeau heb gekregen van mijn handicap. Grote veranderingen kan je niet altijd voorkomen, belangrijker is hoe je zelf ermee omgaat. Het begint met je eigen instelling.” Dat er nog veel werk is te verzetten om ook de digitale wereld inclusief te maken voor mensen met een beperking, bleek uit de toespraak van Yvonne van der Brugge-Wolring, directeur van Logius (onderdeel van Min. BZK) en Forum Standaardisatie. “We hebben een nieuwe standaard ontwikkeld, Digitoegankelijk, waaraan alle overheidswebsites eind 2019 zullen voldoen. Dit is bedoeld voor mensen met een audiovisuele beperking zodat ook zij optimaal kunnen profiteren van de kansen en mogelijkheden die de digitalisering van de samenleving met zich meebrengt. Er zijn miljoenen Nederlanders voor wie het wereldwijde web minder toegankelijk is, daar moeten we samen iets aan doen om ervoor te zorgen dat onze samenleving inclusief blijft.”
Samen werken aan de toekomst
Inclusie is een hoofdthema in het op het Jaarcongres ECP gepresenteerde visiedocument van ECP: Het Verhaal van Digitaal, samen vormgeven aan onze digitale samenleving. “ECP legt verbindingen”, lichtte Arie van Bellen het boek toe. “Door dit verhaal heen gevlochten leest u op welke manier ECP bijdraagt aan de informatiesamenleving. Ik roep u allemaal op: doe mee! Haak aan! Zie dit als visitekaartje om ook na vandaag met ons samen te werken.” Dat samenwerking cruciaal is om de digitale wereld van morgen goed vorm te geven, bleek uit de toespraak van Rob van Gijzel. Oud-Kamerlid, voormalig burgemeester van Eindhoven en boegbeeld van de Dutch Blockchain Coalition riep de zaal op gezamenlijk de toekomst te gaan verkennen. “Het klinkt gek, maar het accepteren van mislukkingen is daarin cruciaal”, aldus van Gijzel. “De toekomst ontwikkelt zich door op te staan, telkens weer nadat we gevallen zijn. Niemand weet waar we over tien jaar staan, de toekomst ontwikkelt zich niet in een rechte lijn. Dat gaat aan de hand van succes en tegenslag. We hebben Eindhoven internationaal op de kaart gezet als techhub door juist te accepteren dat niet alles een succes wordt. 95 procent van het medisch onderzoek is in wezen een mislukking. Waar de hypothese na onderzoek niet wordt vastgesteld. Maar op die schouders van mislukking worden successen gebouwd. En om dat goed te faciliteren hebben we eigenlijk een gat in het plafond van wetgeving nodig voor experimenten.” Voor VodafoneZiggo is inclusie eveneens halszaak. CEO Jeroen Hoencamp vreest dat er een tweedeling plaatsvindt tussen burgers die wel en burgers die niet mee kunnen in de race van digitalisering. “Mensen met lagere onderwijsachtergrond, een lager inkomen of een andere achterstandsgroep hebben steeds meer moeite om mee te komen in de razendsnelle technische ontwikkelingen van vandaag de dag. We moeten met zijn allen, politiek en bedrijfsleven, ons hard maken om de inclusieve maatschappij die we in Nederland als groot goed beschouwen, te beschermen. Dat begint met het goed opleiden van onze jongeren, we moeten het basisonderwijs gaan moderniseren. In dat kader wijs ik graag nog even op de Week van de Mediawijsheid die vrijdag start en de campagne ‘Wees geen Digidodo’ die kinderen helpt digiwijzer te worden.”
Deltaplan voor het verkleinen van gat tussen vraag en aanbod op ICT-arbeidsmarkt
Om de kansen van digitalisering optimaal te kunnen benutten, moet er nog wel een enorm arbeidsmarktvraagstuk opgelost worden. Ruim een derde van de Nederlandse bedrijven stelt dat het gebrek aan ICT professionals de voornaamste belemmering is van groei. Om dat tekort aan te pakken presenteerde voorzitter Ron de Mos van het Centrum Arbeidsmarkt ICT (CA ICT) het Deltaplan ICT: een plan van aanpak om versnelling en opschaling aan te brengen in de succesvolle, regionale samenwerkingen die de afgelopen jaren zijn opgetuigd. “De afgelopen jaren hebben we gewerkt aan een complexe database waarin we onder meer op sector, industrie, regio en opleidingsniveau kunnen monitoren hoe de arbeidsmarkt ervoor staat. Als je naar die data kijkt, biedt het een verontrustend beeld. Ondanks de goede initiatieven die we de laatste jaren ontplooid hebben, gaat het te langzaam met het verkleinen van het gat tussen vraag en aanbod van ICT professionals. We moeten gaan versnellen willen we het vestigingsklimaat in Nederland aantrekkelijk houden. Daarbij gaat dit Deltaplan helpen.”
Downside van digitalisering
Tijdens het Jaarcongres ECP kwam ook de downside van digitalisering aan bod. Directeur-Generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving Anita Vegter van het Ministerie van Justitie en Veiligheid sprak over de toename van online kindermisbruik en de noodzaak om daar, in publiek-private samenwerking met ICT bedrijven en hostingpartijen, tegen op te treden. “Dit moeten we heel hard aanpakken. Dat begint bij de politie en het openbaar ministerie die daar vol op in zetten en veel daders weten op te sporen en te vervolgen. Maar er ligt ook een enorme uitdaging aan de kant van preventie, met straflegging alleen komen we er niet. Samen met onze private partners werken we aan bewustwording rond dit probleem.”
Icarus Award
Voor het vierde jaar op rij werd de Icarus Award uitgereikt door Tineke Netelenbos, voorzitter van ECP en jurylid van de Icarus Award. Dit is dé prijs voor kunstenaars die een kruisbestuiving tussen kunst en technologie creëren. Kunstenaars Sjoerd ter Borg en Mark Jan van Tellingen wonnen de Icarus Award 2018 voor hun film Beach Umbrella (파라솔) waarin een computer de stad Seoul (Korea) categoriseert aan de hand van Street View archieven. Het analyseert het verleden, heden en de toekomst van een eigenaardig object dat veelal wordt gebruikt door kleine ondernemers en straatverkopers: de strandparasol. “De jury roemde dit werk unaniem als ‘slim en goed uitgewerkt'”, las Tineke Netelenbos voor uit het juryrapport. “Interessant om groepen in kaart te brengen die we voor die tijd niet in kaart konden brengen, uitgewerkt in een helder en visueel aantrekkelijk verhaal. Als tool voor antropologisch onderzoek zit dit werk op het snijvlak van wetenschap en kunst en loopt het voorop in de trend Art en Science.” Aansluitend sloot Tineke Netelenbos het Jaarcongres ECP af: “Ik ben ontzettend blij dat er weer zoveel mensen waren die samen met ons de digitale wereld willen verkennen. Ik hoop daar samen met u allen volgend jaar, op 14 november 2019, een mooi vervolg aan te kunnen geven.”