Technologie verandert de wereld in hoog tempo en de realiteit van de informatiesamenleving van nu is een andere dan die van over 20, 10 of zelfs 5 jaar. In een tijd waarin de wereld sneller dan ooit verandert en waarin oude zekerheden wankelen is de verbeelding van groot belang. Kunst kan helpen om door conventies heen te breken, of die juist te bevestigen. Technologie-kunst kan helpen bij de verbeelding van het verleden, heden en de toekomst.
Arie van Bellen, directeur ECP, opent de inspirerende middag. Wat gebeurt er met de mens in interactie met technologie? Kan kunst reflecteren op ethische vraagstukken die gaan over technologie en de mens? Welke waarden willen we blijven beschermen en hoe willen we de kansen die technologie biedt benutten? We hebben binnen ECP een programma gemaakt rondom deze vraagstukken en er is een essaybundel in de maak, deze wordt gelanceerd op het ECP Jaarcongres, in deze bundel wordt ver vooruit gekeken hoe mens en technologie met elkaar in interactie zijn.
Nadenken over ons mens-zijn
We zijn ons onvoldoende bewust van de wijze waarop technologische ontwikkelingen onze wereld zullen veranderen: we zijn teveel bezig met technologie als een middel en te weinig met wat de gevolgen van technologie zijn voor ons als mens. De mate van vrijheid en autonomie van apparaten om keuzes te maken dienen onder de loep te worden genomen. Ben van Lier denkt dat we het aan onszelf als mens verschuldigd zijn om, tegenover al deze ontwikkelingen, op een andere manier na te denken over ons mens-zijn: wat zijn onze ethische uitgangspunten in een snel veranderende wereld? Van Lier benadert deze vraagstukken wijsgerig vanuit het werk van Martin Heidegger, welke zich bezighoudt met vraagstukken zoals: wat doet technologie nu eigenlijk met ons? wat betekent technologie voor ons als mens?
We gaan steeds meer onderdelen in netwerken verbinden, legt van Lier uit, het gaat steeds minder om het individuele object, maar het gaat om het samenspel van de verschillende objecten die op een specifieke plaats en tijd een bepaald doel dienen. Wij hebben volgens hem heel lang geroepen dat technologie een ondersteunend iets is, maar met de toename aan autonome devices worden deze steeds meer gelijkwaardig aan de mens. De algoritmes in de machines maken keuzes; allerlei overwegingen zijn tijdens het programmeren opgenomen. Wat betekent de onderling verbonden wereld voor ons leven, dagelijks werk en de overheid? Waardenelementen die in algoritmes zitten, worden steeds belangrijker en daarbij de vraag wat de gemaakte keuzes voor ons als mens betekenen, met name wanneer je het hebt over informatie en informatie-ethiek en de vraag met welke zekerheid je op die data kunt vertrouwen.
Exoskeleton: beter dan een rolstoel
Wat is nu eigenlijk een exoskeleton? Sjoerd Butter (TU Delft, ProjectMARCH) licht toe dat het een extern harnas is, een brace, die de motorische functie van een mens die invalide is overneemt en de rolstoel kan vervangen. Claudia heeft 11 jaar geleden een dwarslaesie opgelopen, zij zal voor ProjectMARCH deelnemen aan de Cybathlon die wordt gehouden in Zurich. Wat dit exoskeleton zo bijzonder maakt is dat dit skeleton opzij en diagonaal kan stappen. Het skeleton wordt middels 3-D scan techniek helemaal aangepast op het lichaam van Claudia, drukpunten zullen worden weggenomen maar ook de kracht die normaal door botten worden gedragen kunnen door het exoskeleton worden overgenomen. Het uitgangspunt is om de manier van lopen op een zo natuurlijk mogelijke manier te laten aanvoelen. Dit heeft ook te maken met control, het exoskeleton dient een bepaalde stabiliteit te hebben. Het houden van die stabiliteit kan vergeleken worden met het vliegen van een drone, de algoritmes in het exoskelet zorgen er voor dat net zoals bij een drone niet elk los onderdeel door de piloot zelf moet worden aangestuurd. Tweebenige robots hebben erg veel moeite om stabiliteit te garanderen. Op welke manier kan het exoskeleton worden aangestuurd? Er dient rekening gehouden te worden met de gebruiker, hoe zorg ik ervoor dat het exoskeleton weet waar het been geplaatst kan worden –en zo het gevoel van veiligheid voor de gebruiker te garanderen? Je zou de vraag kunnen stellen waarom een exoskeleton eigenlijk beter zou zijn dan een rolstoel. Sjoerd Butter geeft een medische onderbouwing waarom een exoskelet gezondheidsvoordelen levert: Claudia heeft onlangs een bloedblaar opgelopen tijdens een training met een ander exoskelet, normaal zou de genezing hiervan 3-4 maanden tijd in beslag nemen. Echter door de verbeterde bloedsomloop was tot haar eigen verbazing de bloedblaar al binnen 8 weken verdwenen. Plekken genezen beter door het gebruik van een exoskeleton en dit geldt ook voor het verbeteren van de spijsvertering. Lopen is niet zozeer een behoefte, maar een moeten…
Wordt kunst mooier van meer techniek, of techniek ‘wijzer’ van kunst?
Yolande Kolstee liet in het kader van deze vraag interessante samenwerkingen zien. In haar presentatie liet zij zien dat de invalshoek van kunstenaars verschilt van die van technische wetenschappers, maar dat deze invalshoek wel leidt tot verschuivingen in aanpak en resultaat. Een voorbeeld hiervan zijn opgegraven scherven uit de oudheid die via Virtual Reality weer een schaal werden: kunst en technologie kunnen elkaar versterken, kunst heeft volgens Kolstee minder ‘experimenteer angst’ en kan zo tot nieuwe ontdekkingen komen zonder bang te zijn om geen resultaten te leveren. Door scans te maken van internationaal cultureel erfgoed wordt er bijgedragen aan het behoud van kunst. Zoals bij strijdende partijen die cultureel erfgoed kapot maken, kan gescand erfgoed worden bewaard voor de eeuwigheid en in de toekomst opnieuw worden opgebouwd.
Een digitale laag tussen mens en stad
Hoe werkt technologie in de stad en wat doet technologie met het stadsleven? Voor de komst van het internet was er al techniek, maar sinds de komst van het internet is er een onzichtbare digitale verbindingslaag tussen mens en stad ontstaan. De manier waarop wij omgaan met de technologie wordt steeds belangrijker. Technologische ontwikkelingen gaan sneller dan wij kunnen implementeren in het stadsleven; tegelijkertijd kan je ze niet tegenhouden. Niet alleen mensen genereren data, ook gebouwen en de omgeving zelf genereren steeds meer data. Er zijn inmiddels enorm veel databronnen en datastromen, zonder dat we weten wat we daarmee willen en kunnen doen. De digitale verbindingslaag rolt zich steeds meer uit en wij geven deze laag als gebruikers in de stad vorm. Bewustwording van de achterliggende technologie, die niet altijd zichtbaar is, is hierin een belangrijke pijler: wie is verantwoordelijk? De stelling van Kees Jansen is dat de digitale laag een nutsvoorziening is en wij deze op die manier moeten gaan beschouwen. Het inrichten van deze voorziening is een gedeelde verantwoordelijkheid. Gebruikers en aanbieders dienen daar bewust mee bezig te zijn, want eindgebruikers hebben hierin een veel grotere zeggenschap dan zij zich misschien realiseren. Als gebruikers hebben wij de kracht als massa om de grote conglomeraten tot de orde te roepen wanneer wij het ergens niet mee eens zijn.
Een device met een persoonlijkheid
De wijze waarop wij interacteren met computers verandert, we gaan nu richting de conversational interface: voor het eerst gaat de computer onze taal leren, in plaats van dat wij de taal van de computer leren. Aan de ene kant worden apparaten slimmer (The Internet of Things) aan de andere kant hebben we ook de ontwikkeling dat we met apparaten kunnen gaan praten. Hoe verandert de relatie van mens en technologie? We zien volgens Jelte Timmer een samenspel van twee ontwikkelingen, aan de ene kant verdwijnt technologie steeds meer naar de achtergrond, er is geen zichtbare interface meer (bijvoorbeeld geen menu met opties) je moet de functionaliteit uitvinden in een gesprek. Beslissingen worden op de achtergrond voor je genomen door het device zelf. Dit zie je ook terug in het ontwerp van het device. Devices gaan steeds meer op in de omgevingsachtergrond. Aan de andere kant benoemt Jelte Timmer dat het sociale aspect steeds meer op de voorgrond wordt gebracht. Wanneer men iets aan een apparaat vraagt en het antwoord is ‘welkom’ en ‘dankjewel’ lijkt het alsof devices een persoonlijkheid hebben. Wat betekent dit nu voor de verhouding tussen mens en technologie? Gevoelens van vertrouwen, wederkerigheid en affectie komen volgens Timmer steeds sterker bij de mens op wanneer zij interacteren met technologie: we interacteren volgens hem op een steeds persoonlijkere manier met technologie.
U kunt de presentaties van deze dag aan de rechterkant van deze pagina downloaden. Op de presentatie van Kees Jansen is Creative Commons BY-NC-SA 3.0 NL van toepassing.