Afgelopen week, dinsdag 20 oktober, was programmamanager Veilig & Vertrouwen Marjolijn Bonthuis te gast bij BNR Nieuwsradio in het programma ‘Ask me anything’ van jörgen Raymann. Samen met Vincent Kuitenbrouwer, historicus die veel onderzoek doet naar nepnieuws en propaganda, en datajournalist Jerry Vermanen, beantwoordden ze vragen van luisteraars over nepnieuws. 

Aanleiding van dit gesprek was het feit dat Twitter tijdelijk het retweeten moeilijker heeft gemaakt vanwege de Amerikaanse verkiezingen. Ze hopen zo het verspreiden van nepnieuws enigszins tegen te gaan.

Propaganda

Tijdens het gesprek komt naar voren dat nepnieuws vaak wordt gelinkt aan social media, maar Kuitenbrouwer legt uit dat het al zo oud is als de mensheid. “De term ‘fake news’ is nieuw, maar eigenlijk is het hetzelfde als propaganda.” Het grote verschil met een eeuw geleden is alleen dat media nu toegankelijker is: “Het is nu veel makkelijk om informatie te delen.” Om nepnieuws te onderscheiden, adviseert Bonthuis om kritisch te zijn. “Dit hoeft echt niet bij elk soort nieuws dat je tot je neemt. Maar als je merkt dat iets je raakt of dat het op je emotie inspeelt, ga dan goed na waar het vandaan komt en wat de intentie is.”

Schadelijk voor democratie

Op de vraag of nepnieuws schadelijk is, antwoordt Bonthuis: “Het hebben van vertrouwen is heel belangrijk is voor een goedwerkende democratie. Als dat vertrouwen door nepnieuws wordt ondermijnd, dan is dat een groot probleem. Maar het bestrijden van nepnieuws blijft een lastig dilemma, want we zijn in Nederland ook erg overtuigd van onze vrijheid van meningsuiting. Waar leg je de verantwoordelijkheid om nepnieuws weg te halen?”

Wie heeft de verantwoordelijkheid?

Een luisteraar vroeg zich hetzelfde af: “Waarom wordt er op aangedrongen om de bevoegdheid van het verwijderen van nepnieuws neer te leggen bij private bedrijven die zich niet hoeven te verantwoorden? Wie checkt de factchecker?” Inderdaad een lastig dilemma, zo beaamt Bonthuis. “Het zijn private bedrijven die een platform aanbieden. Moet er een onafhankelijke toetsingscommissie komen? Wil je dat bij de overheid neerleggen? Dan krijg je een staatscommissie op een private organisatie, ik weet niet of we dat willen. Dit is een grijs gebied. Wie bepaalt wat echt en nep is?”

Ook Jerry Vermalen, datajournalist, ziet het niet zitten om de verantwoordelijkheid bij één partij neer te leggen. “Je wilt dat niet alleen aan de overheid wilt laten, die heeft misschien wel een belang om bepaalde informatie juist wel of niet toe te staan. Maar het is ook niet wenselijk om de beslissing neer te leggen bij allemaal witte jongens in Sillicon Valley. Het gaat om onze waarheid, om onze wereld. Het is dus echt een gedeelde verantwoordelijkheid.”

Benieuwd naar het hele gesprek? De uitzending is hier terug te luisteren.