In de uitzending van Zondag met Lubach van 14 februari haalt Lubach uit naar de digibete overheid met de opmerking dat we in een digibetocratie leven, omdat we bestuurd worden door mensen die “geen reet snappen van computers en digitale veiligheid”. Om hier wat aan te veranderen moeten politieke partijen laten zien wie er op de kieslijst verstand heeft van ICT.

Op Twitter reageerde Arda Gerkens, Eerste Kamerlid voor de SP: ”Lubach zit fout”. Wij zijn benieuwd naar haar uitleg. Want met haar jarenlange ervaring als Eerste en ook als Tweede Kamerlid moet zij het toch eens zijn met de conclusie dat er wel wat schort aan het kennisniveau in de Kamer(s)?

“Natuurlijk snap ik de oproep van Arjen Lubach dat er Kamerleden moeten zijn met verstand van digitaal. Ik wil alleen geen enkelingen want dan blijft het bij een roepende in de woestijn. Ik wil dat ál onze Kamerleden verstand hebben van digitale zaken.”

“De oplossing is niet een Tweede Kamercommissie voor Digitale Zaken!”

Arda Gerkens geeft aan dat het belangrijk is dat “het thema digitalisering in het DNA van de Kamerleden [komt].” Een commissie Digitale Zaken is daarom niet voldoende. Met zo een commissie wordt “digitalisering opnieuw in een zuil geplaatst.” Gerkens geeft echter aan dat digitaal juist gaat over de standaardisering van werkprocessen, en dat dit horizontaal benaderd moet worden.

In plaats van één commissie pleit Arda Gerkens daarom om mensen met kennis van ICT toe te voegen aan de ondersteunende staf van de Tweede Kamer. Dit is eerder al voorgesteld in de werkgroep ‘mislukte ICT-projecten’ (2007, o.l.v. Jos Hessels, CDA). Verder is het van belang om bij iedere wet en in ieder voorstel een ICT alinea in op te nemen.

“Als je een wetsvoorstel of een ander voorstel krijgt, dan loop je als Kamer een hele reeks paden af: wat is de administratieve werkdruk, wat zijn de financiële consequenties, hoe zit het met Europese en andere wetgeving? En daar moet ook de vraag bij zitten: hoe ziet het met de uitwerking van de digitale aspecten?”

“Dat betekent dat je in de adviezen van de wetsvoorstellen digitaal meeneemt als officieel onderdeel. Het ‘staflid digitaal’ let daar dan op. Op deze manier krijg je digitaal in de haarvaten van de Kamerleden, want alle Kamerleden lezen dat wetsvoorstel – of in elk geval die wetten op hun eigen thema. En dan zien ze hoe digitaal is meegenomen.”

“Als je nu kijkt naar bijvoorbeeld de Omgevingswet. Daar zit een enorm digitaal aspect in. Iedereen met een beetje verstand van ICT ziet al aankomen dat het niet goed gaat. Maar in de discussie zijn de digitale dimensies aldoor ondergeschikt gemaakt met het argument dat het bij de uitvoering hoort. Het tegendeel is waar: het is de essentie van die wetgeving dat je de omgeving op een goede manier digitaal gaat inregelen.” Arda Gerkens vertelt dat er nog veel meer van dit soort voorbeelden zijn en geeft aan dat “het niet van tevoren analyseren van de digitale risico’s [kan leiden tot] het compleet mislukken van hele wetstrajecten.”

Daarom gelooft Arda Gerkens niet dat een commissie Digitale Zaken het probleem kan oplossen. Ze vraagt zich ook af hoe de commissie ingericht zou worden. “Het zou heel interessant zijn als ze het doen op thema’s die puur digitaal zijn, zoals de Wet Digitale Overheid. Daarvan zou je nog kunnen zeggen dat je daar een digitale commissie voor zou moeten hebben. Maar het gaat juist niet alleen maar om puur digitale thema’s. Digitaal is net als financiën, het zit overal.”

Je trekt hier de parallel met financiën, kun je dat uitleggen?

“Toen ik in de Kamer kwam, kon je nog met een voorstel komen zonder dat je aangaf waar dat van betaald moest worden. Dat kan nu niet meer. Als je nu iets indient, moet je dat financieel onderbouwen. Die voorwaarde is er ingekomen omdat men elkaar daar continue over bevroeg en omdat financiën een aparte paragraaf heeft in wetgevingsvoorstellen. Dus als je als Kamerlid met een voorstel komt, moet je bedenken hoe iets financieel in elkaar zit. Ook als je geen financiële achtergrond hebt, moet je iets van financiën weten en begrijpen. Waar je dan tekort komt, zoek je hulp bij mensen in je fractie. Zo leid je nieuwe Kamerleden op. Als je het – in het geval van digitaal – altijd apart belegt bij een paar digitale kampioenen en die commissie Digitale Zaken, dan krijg je het dus nooit in het DNA van iedereen.”

“Het thema digitalisering moet in het DNA van de Tweede Kamerleden komen.”

“In 2007 hebben we al gezegd dat als je dit echt wilt veranderen, dan moet je met z’n allen durven zeggen: dit is een belangrijk thema. En met z’n allen betekent dat je het inricht in het volledige politieke wetgevingsproces. Dat betekent dat hiervoor aandacht moet zijn van de Trêveszaal tot bij de staf van de Tweede Kamer en dan ook bij de Tweede Kamerleden. Financiën was en is een vast thema. Daar kun je op ondervraagd worden, daar kun je op geïnterrumpeerd worden, daar moet je gewoon achtergrondinformatie overhebben. De staf levert altijd hele goede stukken bij wetsvoorstellen met aandachtspunten aan om te zorgen dat die wetgeving goed in elkaar zit. Als werkgroep stelden we een uitbreiding van de staf voor met 1 fte. Maar de Kamer schoot het voorstel af en wilde de staf niet uitbreiden. Ik vind het heel erg dat dat nog steeds niet gebeurd is, dat we dat er niet door hebben kunnen krijgen.”

Hoe kunnen we het anno 2021 wel voor elkaar krijgen dat de Tweede Kamer het thema digitaal als dwarsdoorsnijdend erkent en omarmt?

“Om te beginnen zou het goed zijn als er niet steeds weer een commissie komt die net weer iets anders adviseert dan de vorige, terwijl het advies van de vorige commissie nog niet eens is uitgevoerd. Het is een algemeen probleem van het functioneren van de Tweede Kamer dat ze haar eigen adviezen niet opvolgt. Dat geldt zeker niet alleen voor digitaal maar op meerdere terreinen. Als politieke partijen zijn wij hiervoor verantwoordelijk. Hoe de democratie functioneert, hebben we zelf in handen.”

“Als Eerste Kamer doen we het overigens veel beter dan de digiloze Tweede Kamer. Met nog een uitsmijter: ik ben digitaal én kandidaat. Maanden geleden gaf ik al aan dat iedere partij in haar top 10 een kandidaat met digitale kennis moet hebben. De SP heeft Maarten Hijink, Mahir Alkaya en Michiel van Nispen.”

Arda Gerkens, Eerste Kamerlid voor de SP en Eerste ondervoorzitter van de Eerste Kamer, is een Nederlandse politica die acteert op het snijvlak van de digitale wereld en de samenleving. Zij zet zich in voor een ethische commissie omtrent de digitalisering van de samenleving. Naast haar politieke werk, strijdt ze tegen kinderporno en kindermisbruik. In de internationale politiek is ze actief voor democratisering en mensenrechten.