ECP Deelnemersspecial - Europees concurrentievermogen en duurzame digitalisering

17-04-2025

Een volle zaal, een urgent thema en een gemotiveerd netwerk

Op 17 april organiseerden ECP | Platform voor de InformatieSamenleving, het ministerie van Economische Zaken (EZ) en de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering (NCDD) gezamenlijk de ECP Deelnemersspecial. Het thema: Europees concurrentievermogen en duurzame digitalisering. In een tijd waarin Europa steeds meer klem komt te zitten tussen mondiale machtsblokken, is het duidelijk: we moeten versnellen. Maar hoe? Daarop gaven sprekers en deelnemers, o.l.v. Arie van Bellen, algemeen directeur van ECP, op deze middag vanuit verschillende perspectieven een krachtig en gezamenlijk antwoord.

Europees perspectief en beleidscontext

Jan Merckx (GS1) trapte de bijeenkomst af met een overzicht van de Europese beleidsagenda. Hij benadrukte dat Europa onder druk staat, onder meer door versnipperde wetgeving, afhankelijkheid van grondstoffen en een afnemend innovatievermogen. Tegelijkertijd liggen er kansen: digitalisering kan bijdragen aan decarbonisatie, circulaire economie en strategische autonomie.

Belangrijke Europese instrumenten zoals de CSRD, CSDDD en het Digitaal Productpaspoort kunnen deze transities ondersteunen. Merckx pleitte voor een lichter, eenvoudiger en sneller wetgevend kader en meer standaardisatie. Hij onderstreepte het belang van digitale interoperabiliteit en de inzet van AI en data voor het verminderen van rapportagelasten en het versterken van de Europese economie. Bekijk de presentatie slides van Jan Merckx via deze link.

“Digitalisering moet zorgen voor eenvoud en versnelling, niet voor extra ballast.” – Jan Merckx

Twin transition: digitalisering en energie

Aliene van der Veen (TNO) besprak de zogeheten ’twin transition’: de gelijktijdige transitie naar duurzame energie en digitalisering. Zij liet zien hoe deze twee beleidsdomeinen steeds nauwer met elkaar verweven raken, met initiatieven als het Europese actieplan voor AI en data-platforms in de energiesector. Digitalisering speelt een sleutelrol in het verbeteren van de efficiëntie en betrouwbaarheid van het energiesysteem. Tegelijkertijd vraagt deze ontwikkeling om een scherp oog voor leveringszekerheid, cybersecurity en de balans tussen duurzaamheid, betaalbaarheid en betrouwbaarheid. Van der Veen benadrukte het belang van monitoring als instrument om deze balans zichtbaar te maken en tijdig te kunnen bijsturen.

Zij wees daarnaast op de kansen van generieke AI-modellen voor het energiedomein en ‘Gen AI’-toepassingen voor kritische processen. Tegelijk bracht zij dilemma’s in beeld: AI-gigafabrieken vergen enorme hoeveelheden stroom en water en netcongestie vormt een concrete rem op verduurzaming. Europese datacenters moeten daarom veilig en betrouwbaar omgaan met data van kritieke processen. Tot slot pleitte zij voor ontwikkeling van compatibele producten en technologieën die passen binnen de ‘Eurostack’ – de Europese digitale infrastructuur. De overheid heeft hierin een belangrijke rol door investeringsonzekerheid te mitigeren en via beleid en standaardisatie duidelijkheid te scheppen. Bekijk de presentatie slides van Aliene van der Veen via deze link.

Industriële transitie en het MKB

Marlou Snelders (FME) ging in op de rol van de technologische industrie als motor van innovatie en verduurzaming. Ze wees ze op de bredere Europese uitdagingen: stagnerende productiviteit, achterblijvende investeringen en hoge verduurzamingskosten – met name in Nederland vanwege de hoge energieprijzen. Ze riep op tot samenwerking en het benutten van publieke inkoop als hefboom om duurzame innovatie te stimuleren.

Het mkb werd benoemd als sleutelfactor: verantwoordelijk voor een groot deel van de uitstoot, maar ook essentieel in de oplossing. Maar dan moeten we het voor hen wél eenvoudiger maken, met minder administratieve lasten, betere toegang tot innovatiemiddelen en duidelijk integraal beleid. Snelders benadrukte het belang van concrete actie, kosten-batenanalyses en het slim inzetten van technologie zoals Edge AI: schaalbaar, betaalbaar en toepasbaar in het mkb. Bekijk de presentatie slides van Marlou Snelders via deze link.

“Digitaliseren is geen doel opzich. Het is een middel om te verduurzamen. De technologie is er. De wil is er ook. Maar dan moeten we nú samen in de actie modus.” – Marlou Snelders

Actieplan Duurzame Digitalisering

Pieter van de Glind (EZK) en Hannah Boute (NCDD) presenteerden het Actieplan Duurzame Digitalisering, waarin 44 acties zijn opgenomen. Het plan richt zich op verduurzaming van de digitale sector zelf én het benutten van digitalisering in andere sectoren. Het Huis van Duurzame Digitalisering biedt hiervoor een raamwerk. Coördinatie en samenhang binnen en buiten de overheid zijn cruciaal. De oproep: van versnippering naar verbinding. Bekijk de presentatie slides van Hannah Boute via deze link.

Monitoring en data

Jeroen Content (SEO) en Vincent Mosmuller (Dialogic) presenteerden hun verkenning naar databronnen voor duurzame digitalisering. Hun conclusie: voor directe emissies is data beschikbaar, maar voor indirecte emissies in de keten (Scope 3) zijn grote hiaten.

Zij pleitten voor combinatie van bottom-up (bedrijfsspecifiek) en top-down (macro-economisch) datagebruik, en verdere standaardisatie om beleidskeuzes goed te kunnen onderbouwen. De combinatie van beide benaderingen maakt het mogelijk om zowel nauwkeurige inzichten te verkrijgen als overkoepelend beleid te vormen. De onderzoekers benadrukten ook het belang van consistente rapportagestructuren, met het oog op toekomstige verplichtingen zoals de CSRD, en riepen op tot structurele investeringen in data-infrastructuur. Bekijk de presentatie slides van Jeroen Content en Vincent Mosmuller via deze link.

De rol van de digitale sector

Jeroen van der Tang (NLdigital) liet zien hoe de digitale sector zelf al jaren stappen zet, onder meer op de thema’s circulariteit van ICT-hardware, energiebesparing en duurzame energie. De sector draagt niet alleen bij aan verduurzaming van zichzelf, maar ook aan die van andere sectoren door de digitale oplossingen die ze levert.

De continue aandacht voor het thema duurzaamheid in de sector leidde in het verleden al tot tastbare resultaten, zoals 850 GWh energiebesparing tijdens MJA3 en ruim 300 miljoen kilo gerecyclede ICT-apparatuur. Voor de toekomst zijn nieuwe ijkpunten nodig om de duurzaamheid van de digitale sector te monitoren en internationaal te kunnen vergelijken. Als we dit slim doen met de nieuwe data die al beschikbaar komt komende jaren, kunnen we aantoonbaar koploper duurzame digitalisering worden en de concurrentiekracht vergroten. Bekijk de presentaties slides van Jeroen van der Tang via deze link.

Praktijkervaringen aan tafel

Tijdens de gesprekstafels gingen deelnemers uit de energiesector en industrie dieper in op de praktijk. Stefan van Elk (Alliander), Piet Jan Bloem (AIMZ), Jan Schut (Envitron), Jurgen Bastiaansen (Festo NL) en Marlou Snelders (FME) benoemden lokale energiehubs, inzet van AI en het delen van data als oplossingsrichtingen voor onder andere netcongestie en flexibilisering van het energiesysteem.

Alliander presenteerde hun aanpak voor het inzetten van AI bij het beheren van netcapaciteit. AIMZ en Envitron lichtten hun toepassingen toe voor AI-gedreven energiemanagement in gebouwen en industrie. FME benadrukte het belang van standaardisatie en het delen van best practices. Vanuit Festo werd de rol van slimme componenten en systeemdenken benoemd, met aandacht voor flexibiliteit in productieprocessen en samenwerking in de keten.

De rode draad: de technologie is beschikbaar, de motivatie is er, maar betere samenwerking en gedeeld eigenaarschap zijn nodig. Digitalisering wordt gezien als middel, niet als doel, en samenwerking als voorwaarde voor succes. De gesprekstafels boden niet alleen verdieping, maar ook concrete ideeën voor vervolgacties.

Wat nemen we mee?

Uit de interactieve Mentimeter-poll en de afsluitende oproepen kwam een helder signaal:

• De sector wil bijdragen aan verduurzaming
• Er is behoefte aan betere meetbaarheid, heldere standaarden en meer regie
• Overheid en bedrijfsleven moeten samen optrekken – met lef en vertrouwen

De bijeenkomst sloot af met de belofte dat het Actieplan Duurzame Digitalisering dit najaar een vervolg krijgt. Pieter van de Glind benadrukte: “De politieke wil is er. Nu is het aan de sector om met concrete voorstellen te komen. Wij staan klaar om te faciliteren.” Digitale decade; daar komt waarschijnlijk ook een doel in voor duurzame digitalisering. Dat is een mooie kans.

De bijeenkomst toonde aan dat er momentum is. De urgentie wordt breed gevoeld, en de bereidheid tot actie is groot. De boodschap is duidelijk: door duurzame digitalisering als hefboom voor Europees concurrentievermogen te gebruiken, kunnen we maatschappelijke én economische doelen dichterbij brengen. Samenwerking, standaardisatie en regie vormen daarbij de bouwstenen.