Begin juli draagt Tineke Netelenbos de voorzittershamer van ECP over aan Eppo van Nispen tot Sevenaer. Elf jaar lang was zij de bevlogen voorzitter van ECP. Ze begon als voorzitter van het programma Digivaardig & Digibewust en werd zelfs benoemd tot Europees ‘Digital Champion’. “Van mij had Tineke nog moeten aanblijven als voorzitter,” vindt Eppo. Zelf vindt zij het, nadat zij begin dit jaar 80 kaarsjes heeft mogen uitblazen, tijd om plaats te maken. Een gezellig en openhartig Teams gesprek tussen de voorzitter en voorzitter in spe over hun ervaringen en verwachtingen voor de toekomst.
Tineke: “In 2009 werd ik gevraagd als onafhankelijke voorzitter voor het publiek private programma Digivaardig & Digibewust, dat bij ECP werd ondergebracht. Het programma moest zorgen dat Nederland bij de tijd bleef op het gebied van digitale inclusie, digitale vaardigheden en online risico’s. We werkten met zeer diverse organisaties vanuit overheid, bedrijfsleven, onderwijs en maatschappelijke partijen zoals bijvoorbeeld SeniorWeb.”
Van Digital Champion naar voorzitter ECP
Eppo: Je was ook Digital Champion? Tineke: “Ja, de Europese Commissie had ons kabinet, net als elke lidstaat, gevraagd een Digital Champion aan te stellen. Dat was het idee van Neelie Kroes, voormalig Eurocommissaris voor mededinging en, in haar tweede termijn, voor ICT en Telecommunicatie. Het doel was dat de lidstaten van elkaar konden leren. Want ieder land was natuurlijk met dit onderwerp [digitalisering] bezig en ‘het zou toch jammer zijn om het wiel opnieuw uit te vinden’.”
Tineke: “Ik dacht wel, ‘Digital Champion’, mijn hemel. Als er iets was met mijn computer, vroeg ik altijd Derk van ECP om hulp.”
“Maar het was ontzettend leuk. En het viel me echt op dat de manier van werken in Nederland, publiek private samenwerking, uniek is. In een aantal landen is dat niet mogelijk, daar is bedrijfsleven en overheid strikt gescheiden. Dat kan in de praktijk voor problemen zorgen, bijvoorbeeld dat een provider enorm dominant is. Andere champions vroegen me, ‘hoe doen jullie dat dan?’ We hebben destijds nog een boekje geschreven over hoe ECP en publiek-privaat samenwerken werkt. Ik met een doosje vol Engelse vertalingen onder mijn arm naar Brussel.”
Eppo: En zo werd je voorzitter van ECP? “Ja, dat ging eigenlijk meer per ongeluk. De toenmalige voorzitter, Frank Heemskerk, die mij ook voor Digivaardig & Digibewust had gevraagd, ging naar de Wereldbank. Omdat ik al bij ECP rondliep vroegen ze of ik tijdelijk wilde waarnemen. Ik dacht ‘dat doe ik er wel even bij’ en van het een kwam het ander.”
Bibliotheken en media belangrijk in digitalisering van de maatschappij
Tineke: Maar nu over jou, jij bent ook geen nieuw gezicht bij ECP? Eppo: “Klopt, mijn eerste kennismaking met ECP was rond 2008. Ik was directeur van een openbare bibliotheek, het DOK in Delft. Als bibliotheek kun je een belangrijke rol spelen in de digitalisering van de maatschappij en ook wij deden dat in publiek-privaat samenwerkingsverband. Op een oudejaarsevent van ECP gaf ik een presentatie over de relevantie van big data en wat je daarmee moest. Niet als verkooppraatje, ik was niet van een bedrijf, dien geen partij, ben niet politiek. En zo werd ik door Arie van Bellen gevraagd voor de werkgroep vermaatschappelijking van big data. Wat mij toen opviel is dat ECP een enorm bereik heeft.”
“Toen ik zo’n twee jaar geleden door ECP gevraagd werd in het bestuur deel te nemen, viel het mij echter op dat ‘de media’ helemaal niet betrokken was bij ECP. Als directeur Beeld & Geluid en Stuurgroep lid van het Netwerk Mediawijzer vond ik dat eigenlijk heel gek, want voor hen zijn dit heel relevante onderwerpen”. Tineke: “Het leek ons inderdaad waardevol als de media kant ook in het bestuur vertegenwoordigd zou zijn, omdat daar ontzettend veel ontwikkelingen plaatsvinden. Net als bij de bibliotheken overigens. In het programma Digivaardig & Digibewust zaten al heel goede initiatieven waar de bibliotheken de spil vormden. We hebben bijvoorbeeld een signalering opgezet voor het herkennen van niet digivaardige mensen die bij het UWV aan de balie kwamen. Vervolgens konden zij in de bibliotheek terecht voor een cursus van ‘Klik & Tik het internet op’.”
Eppo: “Ik kan vanuit de kant van de bibliotheken zeggen dat het enorm heeft bijgedragen aan hun profilering. ‘Bibliotheken wat moet je ermee?’ werd nog weleens gedacht. Doordat ook ECP zich aansloot werd de bibliotheek als een serieuze partner gezien, als kanaal in die digitalisering van de maatschappij.”
De rol van de voorzitter
Tineke: “Moest je lang nadenken over de vraag om voorzitter van ECP te worden?” Eppo: “In alle eerlijkheid, de vraag was heel eervol. Voor mij had je, en dat weet je, nog moeten blijven zitten. Maar je gaf aan dat het tijd was om plaats te maken. En dan moet je nadenken, niet of je dezelfde figuur kunt zijn, maar wel of je dezelfde capaciteit in huis hebt. Ik heb met veel bewondering en plezier gekeken hoe je het hebt gedaan. Ik heb een heel goed voorbeeld.”
Tineke: “Je past heel goed in het profiel, enorm betrokken bij de digitalisering van de samenleving, zeg maar ook de zachte kant daarvan. Dat is voor ECP zeer belangrijk, denk aan ethiek, inclusie, het onderwijs.”
Eppo: “Ik heb begrepen dat ik als voorzitter van ECP ook gelijk een plaats aan tafel krijg in de Cyber Security Raad?” Tineke: “Ja, en dat is echt een heel mooie positie. Ik ben geen cybersecurity expert en dat ben jij volgens mij ook niet. Maar daar zit het bedrijfsleven, de diensten, ambtenaren en hoogleraren bij elkaar en er moet altijd iemand zijn die daar tussenin zit. Wanneer het bedrijfsleven zegt, ‘opschieten en knoop doorhakken’, iemand weet ‘zo werkt het niet’ en eerst draagvlak creëert. Die rol vervulde ik daar en dat zul jij ook hartstikke goed doen.”
Eppo: Je bent dan misschien geen cybersecurity expert, maar je bent wel helemaal thuis op het gebied van digitale geletterdheid? Tineke: “Dat klopt, het onderwijs moet veel beter bij de tijd blijven dan het nu doet. Dat vond ik 10 jaar geleden als Digital Champion al.”
Tineke: “We hebben vooral geprobeerd om te zorgen dat er meer cyberexperts komen, want daar is in Nederland een enorm tekort aan.”
“Ik zag tot mijn stomme verbazing dat er een numerus fixus was voor die opleidingen. Dat blijkt te zijn omdat er te weinig docenten zijn. Dat probleem hebben we geprobeerd aan te pakken door buiten de kring van directe universiteiten, hogescholen en ROC’s te zorgen dat het bedrijfsleven helpt. In Nederland blijkt dat helaas niet zo simpel en het loopt eigenlijk nog steeds niet helemaal zoals gewenst. Maar we hebben daar als Cyber Security Raad een goed advies voor de toekomst over uitgebracht.”
Tineke: Eppo, op welke thema’s ga jij je richten? Eppo: “Het maatschappelijke stuk ligt natuurlijk dichtbij mij, daar heb ik een groot netwerk en dat is meer en meer relevant. Daarnaast wil ik me richten op nieuwe invalshoeken om de missie die ECP heeft goed te kunnen uitdragen. Heel vaak zit je in een bepaald kringetje. Ik kan er hopelijk aan bijdragen dat een aantal relevante partijen daarbuiten zich verbinden. Denk aan de media, zij zitten hier ook middenin en moeten de boodschap goed kunnen vertellen.”
Nieuw kabinet en grootse thema’s als cybersecurity, desinformatie en cyberwar
Eppo: “En vergeet niet, we hebben een heel nieuw kabinet en nieuwe kamer straks. En cybersecurity, desinformatie, cyberwar, dat zijn heel grote onderwerpen.”
Tineke: “Die moeten Europees geregeld worden, Nederland speelt daar een rol en het is heel belangrijk dat de bewindspersonen die meebeslissen de juiste bagage, kennis en input hebben. En die input leveren we vaak vanuit ECP.”
Eppo: Waar zou de overheid volgens jou de komende jaren echt stappen moeten zetten? Tineke; “In de eerste plaats moeten ze nu eens dat nieuwe curriculum, en daarmee digitale geletterdheid, voor het onderwijs invoeren. Want dat heeft natuurlijk allemaal veel te lang geduurd, hè? Toen we 10 jaar geleden of langer terug begonnen waren het Verenigd Koninklijk, de Baltische Staten en de Scandinavische landen al met van alles nog wat bezig. Wij moeten nog in formele zin beginnen. Natuurlijk zijn er scholen die het hartstikke goed doen, maar er zijn ook scholen die dat niet doen. Dat is natuurlijk niet goed voor onze kinderen. Kijk naar de problemen die daar zijn en jongeren zijn vaak niet zo [digi]vaardig als ze wij denken.”
Tineke: “Ik weet niet of er een minister komt vóór of ván Digitale Zaken. Maar het is geen onderwerp voor één bewindspersoon, digitalisering raakt alle portefeuilles.”
“Misschien moeten we een goede Catshuissessie organiseren voor de nieuwe regering.” Eppo: “Daar ben ik het helemaal mee eens, digitalisering is er en is overal. De kracht van ECP is dat je ieder in vertrouwen elkaar de les kan lezen, dat is best knap. Het wordt steeds dominanter, kijk hoe snel de ontwikkeling van artificiële intelligentie gaat. Dat verandert alles, je moet in charge blijven en op de hoogte zijn.”
Zorgen om Nederland achter de dijken-sentiment
Eppo: “Wat interessant is, is de manier waarop wij in Nederland aankijken tegen en omgaan met Big Tech bedrijven. Dat vind ik soms een wat agressieve manier. In het buitenland is dat echt anders en ik denk dat het goed is dat we beseffen dat we letterlijk in een mondiale wereld leven. Het uitsluiten van partijen is heel ongezond, dat is een thema waar we het echt over moeten hebben.” Tineke: “Ja, Nederland achter de dijk. Dat kan niet met dit soort onderwerpen. Het is nodig dat je reguleert, Europa zet ook vaak de toon wat dat betreft. Maar we beginnen vaak met ’tegen’ dit soort bedrijven te zijn.”Eppo: “Wat nu met ASML gebeurt, gebeurde na de Tweede Wereldoorlog met de komst van televisie met Philips, die daar een grote industrie in zag. De overheid zag het niet zitten en Philips dreigde weg te gaan uit Nederland.”
Tineke: “Ik maak me echt zorgen over dit ‘achter de dijken-sentiment’, we zijn zo’n klein landje”.
Eppo: “Neem nou dit gesprek dat we voeren via Teams, in alle eerlijkheid, ik ken geen Nederlandse versie. Het is precies hoe je het reguleert en de kansen die technologie biedt grijpt.”
Tineke: “Europarlementariërs weten vaak weinig van wat Nederland aan adviezen uitbrengt. Ik denk aan een fantastisch advies dat de Cyber Security Raad heeft uitgebracht over digitale autonomie. Daar hadden een aantal Europarlementariërs die ik ken niet van gehoord. Eigenlijk is het ook suf van onszelf, hè? Dat we dat niet meteen toesturen. Daar mogen we echt scherper op zijn in de toekomst. Eppo; “Ja voorzitter, ik schrijf het op het to-do lijstje”.
Uitdagingen voor [het besturen van] ECP
Eppo: “We moeten ons platform stevig houden met een brede samenstelling en relevante onderwerpen. Daar maak ik me geen zorgen over, maar daar moeten we op blijven inzetten. Kijk bijvoorbeeld naar de Aanpak Begeleidingsethiek en de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering. Deze programma’s zijn fantastisch en super relevant op dit moment.”
Tineke: “Eppo, je bent directeur van Beeld & Geluid en hebt nog een aantal functies, bij de NLAIC en bij de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken in het onderwijs. Hoe doe je het?”
Eppo: “Dat wordt mij vaker gevraagd, ook thuis. Wat ik doe, doe ik trouwhartig. Ik heb enorme discipline en ik heb een heel goed voorbeeld aan jou gehad. Ik zie je denken, houd nou eens op met die complimenten. Maar dat verdien je. Ik leer en zie hoe besturen soms ook is. Het is gewoon hard werken om dingen voor elkaar te krijgen, met oog voor alle partijen, en tegelijkertijd wel een beslissing durven en kunnen nemen en daar ook in optreden. Ik denk dat ik dat heel goed kan. En ik ben niet alleen, er zitten heel goede bestuursleden in het team die ook bepaalde onderwerpen voor hun rekening nemen.”
“Tineke, ben je bereid als ik nog eens denk, ‘even aan Tineke vragen…'” Tineke: “Natuurlijk, heel graag! Ik werd dit jaar 80 jaar en ik vind dat je op tijd moet stoppen. Niet dat mensen op een gegeven moment denken, ‘oh jee, hoe gaan we dat nou vertellen?’ Maar ik zal niet ontkennen dat ik het ook best ingewikkeld vind. Ik heb mijn hele leven gewerkt en dat wordt ineens anders. Ik hoop dat ik daar mezelf ook in kan vinden. Maar ik ben heel blij met mijn opvolging! Zet dat er maar bij.” Waarvan akte.