Veel datatoepassingen binnen de overheid roepen innovatie- en implementatievragen op. En diezelfde datatoepassingen roepen evenzovele ethische vragen op. Steeds weer wordt duidelijk hoeveel die twee met elkaar verweven zijn. Want negeer je de ethische kant, dan stokt innovatie. Verdiep je je niet goed in innovatie en in de context waarin die speelt, dan sla je met ethiek de plank mis.

In Techniek staat voor iets, dat ik schreef met professor Peter-Paul Verbeek, laten we zien hoe technologie en mens zich tot elkaar verhouden en dat het beeld van verbinding en wederzijdse beïnvloeding krachtiger en passender is dan mens en techniek tegenover elkaar te zetten. Dat betekent in onze ogen ook dat ethiek er niet is om van afstand de technologie te beoordelen. Ethiek is ervoor techniek én de organisatie zo te begeleiden dat ze het goede doen op een goede manier. En dat kan eigenlijk alleen maar door daar waar de innovatie wordt toegepast het ethisch proces te ondersteunen. Daarbij is het belangrijk om de inbreng van de verschillende betrokkenen te samen te brengen. Zij ervaren immers de positieve en negatieve effecten vanuit hun waarden én zij zijn de personen die in staat zijn om met oplossingen te komen.

Op basis van die gedachte heb ik met deelnemers binnen ECP de Aanpak Begeleidingsethiek ontwikkeld. We nodigen altijd vier typen betrokkenen uit om mee te doen. Als we een algoritme bij een publieke dienst als voorbeeld nemen gaat het om burgers die met die dienst te maken hebben, om de professionals die bij die dienst werken, om mensen van management en beleid en om mensen vanuit de techniek, zoals de ICT-afdeling en ontwikkelaars.

Door het organiseren van dialoogsessies met betrokkenen ontdekken we samen of en hoe een concrete digitale toepassing ingezet kan worden in een specifieke omgeving. En welke waarden daarbij een rol spelen en welke handelingsperspectieven daaruit kunnen voortvloeien. Die aanpak is inmiddels meer dan honderd keer uitgevoerd, op zeer diverse terreinen. Bij gemeenten, provincies en overheden. Voorbeelden zijn het gebruik van satellietbeelden in de buitenruimte, gegevensdeling tussen SVB en UWV voor armoedebestrijding onder ouderen, het gebruik van immersieve technologieën in het onderwijs en de inzet van quantumtechnologie bij het monitoren van de drinkwaterkwaliteit.

Hiermee heb je een lichte effectieve manier om een digitale toepassing te blijven begeleiden, want innovatie en zeker de implementatie ervan is een proces dat langer duurt. Met als resultaat: vertrouwen, betere handelingsopties en draagvlak voor een verantwoorde toepassing van technologie.

Samen met het programma IBDS van ICTU hebben we een variant op de aanpak begeleidingsethiek ontwikkeld: de datadialoog. De datadialoog – de naam zegt het al – richt zich specifiek op het gebruik van data door overheidsorganisaties. Ook in deze dialogen gaat het erom allerlei soorten betrokkenen bij elkaar te brengen die vanuit hun perspectief aangeven welke mogelijke effecten, positief en negatief, ze verwachten van de inzet van data en wat voor impact dat heeft op de publieke waarden. Kunnen we met data ‘het goede doen’ voor de Nederlandse burger en gericht op de maatschappelijke opgaven?

______________________________________________________________________________________________