Terugblik van deze ECP Deelnemersspecial
Op 18 januari vond de ECP Deelnemersspecial ‘De ethische kracht van de praktijk’ plaats. Centraal tijdens deze deelnemersspecial stond de vraag: Hoe benutten we de ethische kracht van de praktijk?
Sprekers Albert Jan Kruiter, oprichter van het Instituut voor Publieke Waarden, Rudy van Belkom van Stichting Toekomstbeeld der Techniek en ontwikkelaar van de Technologie Kieswijzer en Daniël Tijink van ECP en mede-ontwikkelaar van de Aanpak Begeleidingsethiek, belichtten deze vraag vanuit hun eigen achtergrond en perspectief.
Albert Jan Kruiter trapte de bijeenkomst af. Hoe kunnen we technologie benutten om praktische wijsheid te ontsluiten? Kruiter ziet een verkokering van data, die bovendien vaak gericht is op controleren in plaats van faciliteren. Als voorbeeld vertelde Kruiter het verhaal van wijkteamlid Ria. Ria helpt en begeleidt mensen met multiproblematiek. Zij ziet bij veel mensen gezondheidsproblemen en constateert dat schulden daar vaak een rol bij spelen. Zij besluit met haar constatering in gesprek te gaan met de huisarts in de wijk. Hij stelt bij 60% van zijn patiënten geen fysieke oorzaak te kunnen vinden voor hun klachten. Ria zet de schuldenproblematiek bij hem op de kaart en in overleg besluiten zij dat Ria eens per week een spreekuur houdt in het wijkcentrum om mensen te helpen bij hun schulden. Alhoewel in korte tijd ruim dertig mensen worden geholpen door deze samenwerking, stuit het initiatief op weerstand van de zorgverzekeraars en managers van het wijkcentrum: conform de protocollen mag er niet op deze wijze worden gewerkt.
Het voorbeeld illustreert hoe er top-down geredeneerd, bestuurd en data verzameld wordt. De kennis van de professional in de praktijk komt niet terug in de data en wordt daardoor niet meegenomen in beleid. Professionals uit de praktijk dienen immers conform top-down protocollen te administreren. De problemen die iemand als Ria signaleert blijven zo onzichtbaar en oplossingen van professionals uit de praktijk komen niet terug in beleid. Door mensen vanuit de praktijk de mogelijkheid te geven hun inzichten en kennis te delen, ontstaat een feedbackloop vanuit de praktijk, waardoor beleid vanuit de praktijk kan worden gemaakt en aangepast. Vanuit het Instituut voor Publieke Waarden wordt momenteel gewerkt aan een tool die dat proces helpt faciliteren om praktische wijsheid te kunnen ophalen en verankeren. Bekijk hier de presentatie van Albert Jan Kruiter.
Rudy van Belkom houdt zich bezig met burgerinspraak in het digitale tijdperk. Daartoe ontwikkelde hij de Technologie Kieswijzer. Onze samenleving digitaliseert in raptempo, maar niet één van de stellingen in de bekende kieswijzers gaat over digitalisering. Daarnaast hanteren deze kieswijzers binaire stellingen. Juist omdat digitalisering iedereen raakt en invloed heeft op onze democratie, ontwikkelde Van Belkom de Technologie Kieswijzer. Daarbij ging hij uit van de hoe-vraag in plaats van binaire stellingen. Immers, dát desinformatie bestreden dient te worden is duidelijk, de vraag is echter hoe we dat als samenleving willen. Met input van ruim 30.000 mensen wordt middels de Technologie Kieswijzer een interessant beeld zichtbaar over hoe mensen in Nederland digitalisering willen vormgeven.
Opvallend daarbij is het verschil tussen de leeftijdscohorten. Waar oudere stemgerechtigden aangeven meer inspraak één van de belangrijkste thema’s te vinden bij digitalisering valt op dat jongeren juist inzicht belangrijker vinden. Hoe zit dat precies? Allereerst wordt uit andere onderzoeken duidelijk dat jongeren vaak geen helder beeld hebben bij wat democratie precies is. Bovendien blijkt dat jongeren zich minder dan ouderen identificeren met politieke partijen, maar des te meer met actuele problemen zoals klimaatverandering en sociale ongelijkheid. De huidige instrumenten om politiek te participeren lijken dan ook niet goed aan te sluiten bij de jongere kiezers. Zij benutten veelal sociale media om hun stem te laten horen. Een probleem echter dat Van Belkom constateert bij de huidige werking van sociale media zijn de achterliggende algoritmes die gericht zijn op conflict, waardoor een constructief dialoog nagenoeg onmogelijk is. Dat kan anders, stelt Van Belkom. Als voorbeelden haalt hij vTaiwan en Polis aan. vTaiwain is een open source tool voor open consultatie die de gehele maatschappij, van burgers tot bedrijven, faciliteert directe betrokkenheid te hebben bij besluitvorming. Polis is een real-time systeem met een algoritme dat juist laat zien waar de raakvlakken en overeenkomsten liggen tussen groepen mensen en helpt die data te verzamelen en analyseren. Daarmee ontstaat inzicht en begrip over wat grote groepen mensen denken in hun eigen woorden. Die data kan vervolgens gebruikt worden door burgers, academici en overheden. De conclusie van Van Belkom is dat er een slag te behalen is in de manier waarop sociale media nu de interactie stimuleren en hoe we democratische inspraak over digitalisering kunnen faciliteren. Bekijk hier de presentatie van Rudy van Belkom.
Tot slot ging Daniël Tijink in op hoe we technologie vanuit de praktijk ethisch beter kunnen maken. Vaak worden mens en technologie gezien als gescheiden, maar als mens hebben we altijd al gereedschappen ingezet. Mens en technologie zijn met elkaar verweven en met de versnelling van digitalisering in onze samenleving roept die verwevenheid steeds vaker ethische vragen op. Hoe kunnen we vanuit de praktijk technologische innovaties ethisch beter maken? Daartoe heeft Tijink samen met professor Peter-Paul Verbeek de Aanpak Begeleidingsethiek ontwikkeld. Die aanpak gaat uit van een concrete technologie in een concrete context waarover de dialoog wordt aangegaan met alle betrokkenen. Van patiënt, burger en professional tot IT-er, bestuurder en beleidsmaker. Samen met die betrokkenen wordt nagedacht over de positieve en negatieve effecten van een technologie en de achterliggende waarden. Met behulp van de waarden gaan betrokkenen zelf aan de slag met het ontwerpen van handelingsopties om de waarden te borgen in de technologie, de omgeving (organisatie) en hoe we als mens omgaan met de technologie.
Een concrete casus die Tijink aanhaalde is een app om te koken voor bewoners van een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking. De app is erop gericht hen te faciliteren in het hele kookproces: van het boodschappenlijstje tot aan het bereiden van de maaltijd. Tijdens deze sessie was ook één van de bewoners aanwezig. Zij gaf aan het als potentieel negatief effect te zien niet zelf meer te kunnen kiezen wat ze kon eten. De achterliggende waarde was in dit geval eetplezier. Bij de casus van de app waren twee van de handelingsopties voor de omgeving bijvoorbeeld genoeg tijd om samen recepten uit te kiezen en een gezellige eetkamer om de waarde eetplezier te borgen. Bekijk hier de presentatie van Daniël Tijink
Blijf op de hoogte van de Aanpak Begeleidingsethiek en schrijf u hier in voor de nieuwsbrief die eens per kwartaal wordt verstuurd.
Over de Aanpak Begeleidingsethiek
Begeleidingsethiek ziet techniekethiek als een begeleider van technologie in de samenleving en niet als een beoordelaar. Het gaat daarbij dan ook om de hoe-vraag in plaats van de of-vraag. De Aanpak Begeleidingsethiek is een participatieve methode die concrete handvatten biedt om technologie in de praktijk op een ethisch verantwoorde manier toe te passen. De Aanpak leidt tot handelingsopties voor de technologie, voor de omgeving waarin die wordt toegepast en voor de mensen die ermee te maken hebben.
Meer weten over de Aanpak of zelf een sessie organiseren in uw organisatie? www.begeleidingsethiek.nl
Sprekers
Rudy van Belkom
Rudy van Belkom spreekt en schrijft over de invloed van technologie op onze samenleving. Momenteel doet hij namens STT onderzoek naar de mogelijke invloed van technologie op de toekomst van de democratie. Voor de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen ontwikkelde hij de Technologie Kieswijzer, een speciale stemhulp over tech-gerelateerde onderwerpen zoals privacy, nepnieuws en de macht van Big Tech. Deze inzichten vormden de basis voor zijn nieuwe boek: ‘Alive and Clicking: Er is hoop voor de democratie’.
Albert Jan Kruiter
Albert Jan is oprichter van het Instituut voor Publieke Waarden. Hij houdt zich bezig met de vraag hoe de systeemwereld van wetten, regels, protocollen en financieringssystemen beter aan kan sluiten op de leefwereld van burgers, professionals en de samenleving in het algemeen. Dat doet hij door middel van actieonderzoek: door het oplossen van maatschappelijke problemen ontdekt hij waar het systeem beter kan. Hij werkt met zorgaanbieders, burgerinitiatieven, grote en kleine gemeenten, woningbouwcorporaties, verzekeraars en ministeries. Albert Jan schreef daar verschillende boeken over.
Daniël Tijink
Daniël Tijink is wijsgerig ingenieur en (gepromoveerd) bestuurskundige. Hij werkte vijftien jaar als strateeg en coördinator bij de rijksoverheid op beleidsterreinen als telecom, energie, verkeer en vooral digitalisering en de maatschappelijke impact. In 2014 maakte hij de overstap naar ECP|Platform voor de informatiesamenleving, waar hij lid is van het MT en verantwoordelijk voor strategieontwikkeling, zorg en ethiek. Voor ethiek ontwikkelde hij de Aanpak begeleidingsethiek. Hij leidt met professor Verbeek het platform ethiek en digitalisering en bouwde de community rond begeleidingsethiek uit. Hij is lid van de ethische commissie van de gemeenten Eindhoven.