27-08-2025
Digitalisering verdient een centrale plek aan de formatietafel
Digitalisering is geen bijzaak, maar minstens zo belangrijk als economie of klimaat. Het is een centraal dossier dat raakt aan verdienvermogen, veiligheid, weerbaarheid en brede welvaart. In het nieuwe kabinet is het daarom cruciaal dat de digitale polder een stevige en structurele plek aan tafel krijgt. Naast gezamenlijke adviezen en beleid, speelt ook de inzet van individuele Kamerleden hierbij een belangrijke rol. De afgelopen jaren hebben betrokken en deskundige parlementariërs laten zien hoe waardevol het is om digitale vraagstukken consequent op de agenda te zetten. Digibewuste Kamerleden zorgen voor beter geïnformeerde debatten en consistenter beleid. Helaas heeft deze inzet niet de waardering gekregen die deze Kamerleden verdienden. Het maakt het des te belangrijker dat hun kennis en betrokkenheid niet verloren gaan en dat digitalisering ook in de komende periode stevig op de politieke agenda blijft.
Adviezen voor digitaal beleid in aanloop naar de verkiezingen
Met de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober 2025 in aantocht verschijnen diverse manifesten, rapporten en adviezen die richting geven aan het digitale beleid voor de komende jaren. Organisaties, kennisinstellingen en adviescolleges wijzen daarin op zowel de kansen als de risico’s van digitalisering en presenteren hun visie op de belangrijkste thema’s. Hieronder volgt een overzicht van adviezen die politieke partijen kunnen benutten in de aanloop naar de verkiezingen.
Adviescollege ICT Toetsing: Digitale prioriteiten voor verkiezingsprogramma’s
Het Adviescollege ICT-toetsing (AcICT) adviseert in de brief Digitale prioriteiten voor verkiezingsprogramma’s om op 4 punten prioriteit te geven aan digitalisering:
1. Versterk de digitale autonomie en digitale veiligheid
2. Voorkom dat bestaande ICT een knelpunt wordt voor het functioneren van de overheid
3. Reduceer de complexiteit van (nieuwe) wet- en regelgeving
4. Benoem een minister voor Digitale Zaken
Alliantie Digitaal Samenleven
De Alliantie Digitaal Samenleven heeft als input voor de Nederlandse Digitaliseringsstrategie een aantal aanbevelingen gedaan die ook in aanloop naar de verkiezingen relevant zijn:
1. Maak de mens het uitgangspunt, niet het systeem: zet het perspectief van burgers staat centraal in beleid, dienstverlening en technologie. Inclusief ontwerp is het basisprincipe bij de inrichting van zowel publieke als private dienstverlening. Dienstverlening mag nooit tot uitsluiting leiden.
2. Waarborg keuzevrijheid en menselijk contact: leg wettelijk vast dat essentiële diensten via meerdere kanalen beschikbaar zijn en dat digitale vertegenwoordiging mogelijk is. Richt lokaal georganiseerde ondersteuning in en gebruik data/AI voor proactieve, eenvoudige dienstverlening.
3. Zorg voor publiek-privaat-maatschappelijke samenwerking: werk structureel samen tussen overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Maak essentiële diensten overal toegankelijk, begrijpelijk en betrouwbaar.
4. Regie vanuit het Rijk / verantwoordelijkheden van het Rijk: neem als Rijk de regie en zorg voor structurele financiering voor lokale uitvoering. Stimuleer duurzame publiek-privaat-maatschappelijke samenwerking.
Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) – AI: technologie, macht en democratische waarden in het Nederlandse buitenlandbeleid
In een ongevraagd advies plaatst de AIV de strategische inzet van Nederland in het AI-domein centraal. AI groeit snel uit tot geopolitieke machtsfactor, terwijl internationale waarborgen voor transparantie, zeggenschap en rechtvaardigheid achterblijven.
De AIV pleit voor een richtinggevende internationale rol van Nederland.
AIV-voorzitter Bert Koenders: “Nederland moet binnen Europese kaders actief coalities smeden, investeren in publieke alternatieven en zich diplomatiek inzetten voor internationale afspraken die publieke waarden beschermen – zonder innovatie onnodig te remmen. Dat vergt politieke daadkracht, multilaterale samenwerking en betrokkenheid van het bedrijfsleven.”
Hun aanbevelingen:
1. Benut Nederlandse positie en versterk regie
2. Investeer in Europese AI-infrastructuur en toezicht
3. Werk aan mondiale kaders en diplomatieke inzet
Cybersoek, Amsterdam: digitale rechtvaardigheid krijgt pas echt betekenis wanneer de leefwereld van burgers centraal staat.
Cybersoek benadrukt dat digitale rechtvaardigheid pas betekenis krijgt wanneer de leefwereld van burgers centraal staat. Zij werken al meer dan twintig jaar met mensen die structurele barrières ervaren bij het gebruik van digitale middelen en diensten. Daar zien zij dat digitale ongelijkheid geen individueel probleem is, maar een maatschappelijk vraagstuk dat raakt aan keuzevrijheid, bestaanszekerheid en vertrouwen.
Cybersoek pleit ervoor dat digitalisering pas echt rechtvaardig wordt wanneer het vanuit de mensen die barrières ervaren zelf wordt ontworpen: samen met burgers die de gevolgen dagelijks ervaren.
Hun aanvullende adviezen bestaan uit:
1. Herbruik overheidsapparatuur: laat goede computers en telefoons niet wegstoffen, maar geef ze via maatschappelijke programma’s zoals Cybersoek een tweede leven. Dat is sociaal én duurzaam.
2. Maatschappelijke stages voor ambtenaren: ga achter de laptop vandaan en ervaar in buurthuizen en wijkcentra waar mensen in de praktijk tegenaan lopen. Dat maakt beleid menselijker.
3. Menselijk contact als standaard: digitale loketten zijn handig, maar iedereen moet altijd de mogelijkheid hebben om met een echt mens te spreken. Dat is respectvol en toegankelijk.
4. Buurtplekken erkennen en steunen: informele plekken zoals Cybersoek brengen leren, ontmoeten en steun samen. Daar begint digitale inclusie en solidariteit.
NLconnect: Investeren in digitale netwerken: essentieel voor een veilige en innovatieve toekomst
NLconnect vraagt politieke partijen in aanloop naar de verkiezingen om in hun verkiezingsprogramma’s aandacht te besteden aan een beter investeringsklimaat voor telecomnetwerken. Zonder structurele private investeringen komt onze digitale infrastructuur – en daarmee economische groei en weerbaarheid – onder druk te staan. Digitale connectiviteit is de basis van de digitale economie en verdient politieke prioriteit.
NLconnect benadrukt dat in de kapitaalintensieve telecomsector private investeringen er alleen komen als politieke partijen nú beleidskeuzes maken die ruimte geven aan de digitale economie van morgen:
1. Verbeter het investeringsklimaat voor digitale connectiviteit.
2. Bevorder voorspelbaar en geharmoniseerd spectrumbeleid.
3. Dereguleer en bevorder een gelijk speelveld voor digitale bedrijven.
NLdigital: Massale digitalisering als economische redding
Op 15 juli 2025 presenteerde NLdigital, de branchevereniging van circa 600 digitale bedrijven, het manifest Nederland digitaal vooruit – Een agenda voor de verkiezingen van 2025. Dit plan roept op tot een “historische productiviteitssprong” via grootschalige digitalisering, onder het motto: digitaliseren óf verarmen.
Het actieplan kent twee prioriteiten:
1. Herstel het ondernemersklimaat voor digitale bedrijven.
2. Investeer massaal in digitaal Nederland.
Drie randvoorwaarden zijn daarbij cruciaal: digitale autonomie, toekomstbestendige digitale infrastructuur en een overheid die uitgroeit tot de slimste van Europa.
Privacy First: Digitale soevereiniteit is een politieke keuze
Stichting Privacy First stelt dat digitalisering vraagt om fundamentele politieke keuzes. Blijft de burger aan het roer, of laten we de regie over aan buitenlandse wetgeving en commerciële platforms? Hun oproep: neem digitale soevereiniteit en privacy niet op als bijzaak, maar als fundament van een vrije en democratische rechtsstaat.
Rathenau Instituut: gevraagd en ongevraagd advies voor de politiek
Het Rathenau Instituut doet al jarenlang onafhankelijk onderzoek naar de maatschappelijke impact van digitalisering. Zij doen onderzoek en regelmatig publicaties over uiteenlopende thema’s binnen digitalisering. Daarmee bieden zij politiek en samenleving handelingsperspectief om digitalisering in goede banen te leiden met oog voor publieke waarden en maatschappelijke belangen.
In de meest recente publicatie Inclusief Online (28 augustus 2025) onderzoekt het Rathenau Instituut hoe online omgevingen inclusiever ontworpen kunnen worden. Daarbij onderscheiden zij aanbevelingen voor het aanpakken van huidige online omgevingen en voor een bredere systeemverandering.
Voor het aanpakken van huidige online omgevingen formuleerden zij de onderstaande handelingsopties voor de overheid:
1. Bescherm de vrijheid van meningsuiting en voorkom normalisering van haat
2. Voorkom dat nieuwe maatregelen fundamentele rechten ondermijnen
3. Handhaaf de AVG en DSA op Nederlands niveau
4. Handhaaf de DSA op Europees niveau
5. Stimuleer onderzoek naar nieuwe manieren van inclusieve contentmoderatie.
Voor een systeemverandering formuleerden zij de onderstaande handelingsopties voor de overheid:
1. Overweeg ingrijpen in verdienmodel, governance en dataverzameling
2. Voer politiek en publiek debat over digitale publieke infrastructuur
3. Stimuleer een decentraal en interoperabel landschap van online omgevingen
Sociaal en Cultureel Planbureau: Nederland vraagt om daadkracht en realistische oplossingen
Het Sociaal en Cultureel Planbureau drukt in Nederland vraagt om daadkracht en realistische oplossingen (9 juli 2025) partijen op het hart acht urgente maatschappelijke opgaven te adresseren in aanloop naar de verkiezingen:
1. Versterk de maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht
2. Vereenvoudig het socialezekerheidsstelsel en kijk verder dan geld
3. Maak keuzes voor de zorg en ondersteuning van de toekomst
4. Verbind participatiebeleid met de dagelijkse realiteit van mensen
5. Maak werk van migratiebeleid met toekomstvisie én realiteitszin
6. Zorg voor rechtvaardig en consistent klimaatbeleid
7. Creëer kansen voor ontmoeting en begrip in een diverse samenleving
8. Zet in op goed bestuur en het belang van de rechtsstaat.
Binnen de verschillende prioriteiten ligt veel nadruk op weerbaarheid, waarbij ook de mogelijke effecten van digitalisering op individualisering, zogenoemde ‘bubbels’ en polarisatie als aandachtspunten worden genoemd.
VNG: Digitale basis van het openbaar bestuur onvoldoende robuust
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) waarschuwt dat de digitale basis van het openbaar bestuur onvoldoende robuust is. Zij vragen met hun concrete voorstellen voor verkiezingsprogramma’s politieke partijen om de onderstaande digitale prioriteiten mee te nemen in hun plannen:
- Investeer extra in digitale weerbaarheid
- Stel een Minister voor Digitale Zaken aan die in het volgende kabinet onder de vlag van de NDS de overheidsbrede regie voert over onder meer cloudstrategie, digitale veiligheid, inkoopbeleid en leveranciersmanagement.
- Maak overheidsbrede afspraken over beheer, gebruik en houderschap van data en AI.
- Veranker een veilige, transparante en verantwoorde inzet van technologie via eenduidige kaders, standaarden en wetgeving om publieke waarden te beschermen
- Bouw een betrouwbare, uniforme informatiehuishouding in alle overheidslagen om gegevensdeling mogelijk te maken en de slagkracht van de (digitale) overheid te versterken.
- Investeer in digitale expertise en geletterdheid bij ambtenaren en bestuurders, zodat zij effectief kunnen bijdragen aan een weerbare digitale infrastructuur.
Waag, Public Spaces en Commons Network:Vier suggesties voor beleid op digitalisering
Waag, samen met PublicSpaces en Commons Network, pleit voor een digitaliseringsbeleid dat publieke waarden centraal stelt. Investeren in het digitale publieke domein en in instituties die de digitale samenleving ondersteunen is volgens hen essentieel om maatschappelijke weerbaarheid en de rechtsstaat te versterken. Zij doen vier concrete beleidsvoorstellen:
1. Alternatieve publieke sociale media
2. Maatschappelijke moderatie
3. Publiek beheer van digitale infrastructuur
4. Een Soeverein Tech Fonds
WRR: Richting en lange-termijn keuzes voor politieke programma’s
De WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) publiceerde op 30 juni 2025 een memo aan de programmacommissies 2025, waarin zij vijf grote thema’s signaleert die cruciale politieke keuzes vereisen in de aanloop naar verkiezingen.
1. Nederland in een veranderende wereld
2. Digitalisering en democratie
3. Economie en publieke belangen
4. Een veerkrachtige en rechtvaardige samenleving
5. Een betrouwbare overheid.
De WRR benadrukt dat een langetermijnvisie vanuit de overheid onmisbaar is om democratische waarden en veiligheid te borgen, en om in te kunnen spelen op de kansen die digitale ontwikkelingen bieden.
Digitaliseringsopgave in Caribisch Nederland
Onder de post van ECP op LinkedIn werd aanvullend het belangrijke advies gedeeld om binnen deze adviezen voor de politiek specifiek aandacht te besteden aan de Digitaliseringsopgave in Caribisch Nederland.
Digitale toekomst vraagt om politieke visie
De adviezen laten een duidelijke rode draad zien: digitalisering is geen technisch vraagstuk, maar een maatschappelijke en politieke kernopgave. Terugkerende thema’s zijn de oproep tot een minister voor Digitale Zaken met brede regie, het belang van digitale soevereiniteit, publieke waarden als uitgangspunt en de noodzaak van investeringen in digitale weerbaarheid, infrastructuur en kennisontwikkeling. Publiek-privaat-maatschappelijke samenwerking wordt door verschillende organisaties genoemd als randvoorwaarde. Het integreren en prioriteren van deze inzichten vormt de basis voor een stevig verankerde rol van digitaal beleid binnen de overheid.
Missen er relevante adviezen in dit overzicht? Laat het ons weten via info@ecp.nl.