Met de verkiezingen in het vooruitzicht en de campagne tegen nepnieuws van het ministerie BZK in het achterhoofd organiseerden ECP | Platform voor de InformatieSamenleving en Netwerk Mediawijsheid de masterclass ‘Fact or Fake? Nepnieuws en filterbubbels beïnvloeden stemgedrag’. Experts gingen in Nieuwspoort in gesprek over de beïnvloeding door desinformatie. Het is het uitgelezen moment om het over de impact én aanpak van nepnieuws te hebben. Met Europese Media Literacy Week en de conferentie Nederland Digitaal op de agenda, stond deze week in het teken van digitalisering en mediawijsheid. Tijdens de masterclass werd mooi duidelijk dat desinformatie op beide vlakken een prangend vraagstuk vormt.
Op het programma
IJsbrand Terpstra van DROG vertelt hoe hij met een serious game het vaccin tegen nepnieuws biedt. Dimitri Tokmetzis van de Correspondent doet uit de doeken doen hoe algoritmes radicalisering in de hand werken. En Edo Haveman, Head of Publicity bij Facebook, vertelt over de maatregelen die Facebook neemt. Tijdens het panelgesprek schuift ook Mary Berkhout-Nio, programmadirecteur Netwerk Mediawijsheid, aan om te spreken over oplossingen tegen desinformatie.
‘Wees de bad guys een stap voor’
Voorafgaand aan de masterclass volgenden jongeren de workshop ‘Maak je eigen nepnieuws en word zelf een trol!’. Deze wordt gegeven door DROG, een groep nepnieuwsexperts die met workshops, onderzoek en games mensen weerbaarder probeert te maken tegen nepnieuws. Tijdens de workshop, gericht op ervaringsleer, leren deelnemers beter nepnieuws herkennen, zonder daarbij ook sceptisch te worden naar betrouwbaar nieuws. Zes duo’s zijn dan ook aan de slag gegaan als redacteuren voor de ‘nieuwswebsite’ Het Laatste Geluid. Binnen een half uur werden zes nepnieuwsberichten geplaatst op de website en gedeeld op de sociale media. Bij een game hoort een winnaar en dat was in dit geval het duo met de meeste ‘clicks’ op hun nieuwsbericht. De workshop laat zien hoe makkelijk nieuws te manipuleren is en hoe belangrijk het is om de bron goed te checken. DROG wil laten zien en ervaren wat er mogelijk is op gebied van nepnieuws, niet alleen aan jongeren, maar ook aan volwassenen en de politiek. Ook aanwezig was Tweede Kamerlid van Groenlinks Lisa Westerveld. Westerveld beaamt het gemak waarmee nieuws te manipuleren is: “het is toch confronterend om te zien hoe makkelijk dit gaat, daar leer ik zelf ook van”, aldus Westerveld. Lees hier ook de reportage over de workshop geschreven door Charlotte Goldhoorn voor 7Days.
‘Moderatie is de kern van wat platforms zijn’
Dimitri Tokmetzis hoopt dat platforms meer verantwoordelijkheid nemen in het tegengaan van desinformatie en radicalisering. Uit zijn onderzoek, in samenwerking met de Volkskrant, blijkt dat algoritmes op YouTube zorgen voor rechts radicalisering. Het is problematisch dat bedrijven zoals YouTube zich opstellen als ‘neutrale’ platforms. Door te modereren en aanbevelingen te doen zijn zij zeker niet neutraal. Daarom is meer transparantie nodig én moeten de platforms hun verantwoordelijkheid nemen en duidelijker de rol van moderator aannemen.
‘Remove, reduce, inform’
Edo Haveman toonde tijden de masterclass aan wat Facebook op dit moment doet om desinformatie (in verkiezingstijd) tegen te gaan. Het doel is om het moeilijker te maken om verkiezingen te verstoren en makkelijker te maken om je stem te laten horen. Maatregelen worden geschaard onder het daadkrachtig klinkende rijtje ‘remove, reduce, inform’. Nepaccounts worden verwijderd, clickbait wordt minder lucratief gemaakt en er is meer transparantie en informatie over afzenders. Ook werkt Facebook samen met factcheckers van NU.nl en biedt het een bibliotheek over digitale geletterdheid.
Op zoek naar een duurzame oplossing
Tijdens de paneldiscussie zijn de sprekers het erover eens: de verantwoordelijkheid ligt bij verschillende partijen. De oplossing ligt bij de techbedrijven, in wetgeving én in het vergroten van de weerbaarheid van burgers. Mary Berkhout-Nio pleitte voor een duurzame aanpak, waarbij iedereen de juiste vaardigheden meekrijgt om om te gaan met digitale media. We lopen nu teveel achter de feiten aan en moeten zorgen dat in het onderwijs, maar ook in de zorg en het bedrijfsleven, een basis aan mediawijze kennis en vaardigheden wordt gelegd.
Nepnieuws in Nederland
Nepnieuws en desinformatie blijken nog geen groot probleem in Nederland. Dat wordt toegeschreven aan een sterk en divers medialandschap en ook aan het feit dat ons land niet sterk gepolariseerd is. Onder meer doordat onze politiek een meerpartijenstelsel heeft en we dicht op elkaar wonen zijn we minder gevoelig voor de polariserende toon en invloed van nepnieuws. ECP-directeur Arie van Bellen legt de vraag voor die ook de politiek op dit moment bezighoudt: wat kunnen we nú doen met de mogelijke impact van nepnieuws?
Creëer een open speelveld
DROG gaat onderzoek doen naar de delers van nepnieuws. Mensen die nepnieuws delen zijn lang niet altijd kwaadwillende trollen, maar vaak mensen die zich niet gehoord voelen of oprecht bezorgd zijn. De valkuil van het weren van nepnieuws is dat deze mensen worden verstoten van platforms en zich terugtrekken op platforms waar extreme ideeën elkaar versterken. We moeten serieus nadenken over hoe we onze samenleving online willen vormgeven. Willen we in kleine kamertjes met elkaar praten? Of juist op basis van lokaliteit? Of moet de overheid, net als de openbare straat, voorzien in een online plek dat open is voor iedereen? Berkhout-Nio ziet dat een groep in de samenleving de veranderingen niet kan bijbenen, hiervoor moeten we het leven in media makkelijker. Hierin heeft ook de politiek een grote verantwoordelijkheid.
Meer kennis en samenwerking is noodzakelijk
De afsluiting van online journalist Brenno de Winter geeft nog een laatste wijze les mee: laten we niet verstijven door angst voor alle mogelijke gevaren die digitalisering met zich meebrengt. En laten we eerst heel duidelijk hebben waar we het precies over hebben als we spreken over beïnvloeding door desinformatie. Om oplossingen te bieden voor onze fundamenteel veranderde digitale samenleving, moeten we eerst beter begrijpen hoe desinformatie werkt en wat de oorzaken en gevolgen zijn in de samenleving. Van Bellen benadrukt dat we nog zeker niet uitgesproken zijn over dit vraagstuk en dat meer samenwerking nodig is tussen journalistiek, techbedrijven, overheid en wetenschap. Hij nodigt de aanwezigen dan ook uit voor een vervolg op deze masterclass.