Verslag deelnemersspecial ECP: Van Compliance naar Vertrouwen

07-10-2025

Op dinsdag 7 oktober kwam een gezelschap van publieke en private partijen samen om te verkennen hoe overheidsorganisaties data verantwoord kunnen inzetten voor betrouwbare, innovatieve dienstverlening aan burgers. De centrale vraag was hoe vertrouwen in digitale overheidsdienstverlening kan worden versterkt, voorbij het voldoen aan wet- en regelgeving zoals de AVG en de AI Act. Want rond deze kaders zijn grijze gebieden waarin ethische keuzes essentieel zijn voor de goede innovatie. De middag stond onder leiding van Sabine Herbrink, senior programmamanager van het ECP programma Digitaal Doordacht.

Digitaal vraagt om sector-overstijgend samenwerken

Na de inloop op de HSD Campus opende Daniël Frijters, operationeel directeur van ECP, de bijeenkomst met een introductie over ECP en het belang van samenwerking tussen publieke en private partijen. Hij vertelde dat uit de Alert Online Monitor blijkt dat er al veel vertrouwen in de overheid is als het gaat om digitale veiligheid. Samen kunnen we blijven werken aan dit vertrouwen door vanuit verschillende perspectieven naar uitdagingen te kijken, zoals tijdens deze middag.

Sabine Herbrink schetste vervolgens de context van de bijeenkomst. Ze benoemde dat organisaties vaak nog in silo’s werken, terwijl het digitale tijdperk juist vraagt om sector-overstijgende samenwerking. De versnippering in data en systemen vormt een uitdaging, maar biedt ook kansen voor burgers, ondernemers en ambtenaren. Ze riep op om publieke waarden centraal te stellen in deze transitie.

Evert Stamhuis: Technologie is niet het uitgangspunt

prof.dr. EF (Evert) Stamhuis, LLM | Erasmus University Rotterdam

De eerste inhoudelijke bijdrage kwam van Evert Stamhuis, hoogleraar Law & Innovation aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij presenteerde het ELSA Lab AI MAPS, een onderzoeksproject dat zich richt op de inzet van AI bij complexe veiligheidsvraagstukken zoals sociale onrust, high-impact criminaliteit en crowd management.

Evert benadrukte dat publieke veiligheid een multi-agency fenomeen is; een samenwerkingsvorm waarbij meerdere organisaties of instanties betrokken zijn bij het aanpakken van een complex vraagstuk. Samenwerking tussen verschillende stakeholders is essentieel. Binnen het lab wordt gewerkt aan mensgerichte AI-oplossingen, waarbij ethische, juridische en maatschappelijke aspecten centraal staan. Hij pleitte voor epistemic inclusion, waarbij ook ervaringskennis van burgers wordt meegenomen in het ontwerp van technologische oplossingen. Een voorbeeld hiervan was het betrekken van bewoners bij het ontwerp van veilige wijken via foto’s en AI. Mensen die minder communicatievaardigheden hadden dan sommigen van hun buurtgenoten, konden met foto’s laten zien welke delen van hun wijk zij als onveilig of veilig zagen. Met dit materiaal en AI werd vervolgens een beeld geschetst van hoe een veilige buurt eruit kan zien.

Ten slotte waarschuwde Evert voor tech solutionisme: het idee dat technologie alle problemen kan oplossen. Volgens hem moeten we technologie niet als uitgangspunt nemen, maar als middel dat voortkomt uit een goed begrepen probleemdefinitie. Laat de probleemdefinitie bepalen door degenen die het probleem daadwerkelijk ervaren. Wetenschappers bepalen niet wat de problemen zijn, of wat goed of fout is. Daarbij kan goede technologie ook slecht gebruikt worden. Vergeet niet dat AI alleen voorspellingen van problemen oplost, en niet de problemen uit de fysieke wereld die niet worden gedigitaliseerd. AI begeeft zich tenslotte in een digitale realiteit.

Frederik Peters: Disruptie als onderdeel van jouw dagelijkse praktijk

AIWitness | AI-Powered Witness Statement Automation

Frederik Peters, expert GovTech en medeoprichter van AIWitness, een samenwerking tussen Scotty Ai, Rijks Universiteit Groningen en Capgemini, vervolgde met een presentatie over GovTech en het FAIR-principe. Binnen de overheid lijkt het werk tussen negen en vijf vaak achter te blijven bij de technologische mogelijkheden die daarbuiten al volop worden benut. Deze technologische kloof leidt tot frustratie, maar biedt ook een kans om de digitale transformatie van de overheid te versnellen en beter aan te laten sluiten bij de verwachtingen van burgers en partners.

Data moet vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar zijn. Frederik liet zien hoe deze principes bijdragen aan transparantie, samenwerking en innovatie binnen de publieke sector. Hij benadrukte dat FAIR niet bedoeld is voor pilots, maar voor duurzame implementatie. Als voorbeeld noemt hij de agentic AI toepassing AIWitness. Dit project is niet zomaar tot stand gekomen. Op een zorgvuldige en verantwoorde manier neemt het team de grenzen van de AI Act onder de loep. Dat roept begrijpelijkerwijs terughoudendheid op: mensen zijn niet snel enthousiast om risico’s te verkennen. Maar juist door helder uit te leggen wat ze doen, stap voor stap te experimenteren en voortdurend te reflecteren, maken ze risico’s beheersbaar. Door risico’s domein-overstijgend en vanuit verschillende perspectieven te onderzoeken en bespreekbaar te maken, ontstaat ruimte voor verantwoorde innovatie.

Ten slotte onderstreepte Frederik dat verandering begint bij individuele keuzes. Hij daagde de aanwezigen uit om hun rol te heroverwegen, om grenzen op te zoeken en om verantwoordelijkheid te nemen voor de manier waarop data en technologie worden ingezet. Laat disruptie een onderdeel zijn van de dagelijkse praktijk en stel jezelf de vraag: Wat ga ik morgen anders doen?

Panel: Van experocratie naar democratie

Tijdens het panelgesprek gingen Evert Stamhuis, Frederik Peters en Bart Schellekens in op stellingen over verantwoord datagebruik. Laatstgenoemde is als data- en techjurist actief voor de Adviesfunctie Verantwoord Datagebruik binnen de Interbestuurlijke Datastrategie (Realisatie IBDS). Een centrale vraag was of burgers werkelijk invloed kunnen uitoefenen op hoe AI wordt ingezet, of dat participatie vooral een legitimatiestrategie is. De panelleden waren het erover eens dat participatie zinvol is, maar dat het tijd en betrokkenheid vergt. Evert waarschuwde voor een expertocratie, waarin experts het probleem definiëren en zo burgers buitenspel kunnen zetten. Hij pleitte voor een multidisciplinaire aanpak en het betrekken van alle belanghebbenden in het proces.

Een andere stelling ging over radicale transparantie: Legt een FAIR ICT-structuur de besluitvorming van de overheid bloot en is dat te spannend voor de bestuurlijke laag? Frederik Peters stelde dat transparantie essentieel is, maar dat het niet alleen gaat om het tonen van fouten. Evert Stamhuis voegde toe dat transparantie betekent dat je laat zien wat je doet en waarom. Bart Schellekens benadrukte dat transparantie burgers moet aanzetten tot kritisch denken en actie, maar dat er nog een vertaalslag nodig is om informatie begrijpelijk te maken.

Ook werd gesproken over de rol van privacyregels. Hoewel deze regels soms als belemmering voor innovatie worden gezien, werd benadrukt dat ze juist kunnen bijdragen aan zorgvuldigheid en vertrouwen. De AVG was nooit bedoeld om data-uitwisseling te blokkeren, maar om deze verantwoord te laten plaatsvinden.

Sabine Herbrink: Samenwerking, reflectie en durf

De bijeenkomst werd afgesloten met een oproep aan de deelnemers om zelf stappen te zetten. Sabine Herbrink benadrukte dat vertrouwen niet in een pakket komt, maar opgebouwd moet worden door samen in gesprek te blijven gaan. Samen met de zeer betrokken aanwezigen van deze bijeenkomst is een krachtige impuls gegeven aan het denken over verantwoord datagebruik binnen de publieke sector. Uit de dialoog die ontstond naar aanleiding van hun vragen kwam een rijk en genuanceerd beeld naar voren van de uitdagingen én kansen die gepaard gaan met data gedreven werken. De bijeenkomst liet zien dat verantwoord datagebruik niet alleen een juridische of technische kwestie is, maar vooral een maatschappelijke opgave die vraagt om samenwerking, reflectie en durf.