Terugblikken met Frank Heemskerk

In het kader van het 25-jarig jubileum van ECP blikken we terug op digitale ontwikkelingen met ECP’ers, onze achterban, of deelnemers. Deze week spreken we met voormalig staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk. Als Tweede Kamerlid voor de PvdA begon hij in 2003 zijn politieke carrière. Na 3 jaar in de Kamer werd hij bij de vorming van kabinet-Balkenende IV staatssecretaris van Economische Zaken en was onder andere verantwoordelijk voor Telecom en ICT. Als bewindspersoon zette hij het belang van digitale vaardigheden van álle Nederlanders op de kaart. In 2011 werd Frank voorzitter van ECP waar hij oog had voor de thema’s digivaardigheid en digibewust zijn.

Na zijn studie begon Frank Heemskerk in 1995 bij het economisch bureau van ABN AMRO. Samen met een aantal andere jonge academici kwam hij er achter dat het programma Lotus Notes, dat eigenlijk gebruikt werd voor interne communicatie, ook externe e-mails kon sturen. “We hadden één ICT-medewerker op de afdeling en die kreeg echt een hartverzakking,” vertelt Heemskerk. “Ik zal nooit vergeten hoe verschrikt hij was: ‘Wat? Stel jij jouw computer open naar de buitenwereld?’”

De eerste tien jaar van deze eeuw werden vooral gebruikt om zoveel mogelijk mensen met de ontwikkeling van ICT mee te laten gaan, vertelt Heemskerk. In 2009 breidde hij als staatssecretaris het publiekprivaat programma Digibewust van het toenmalig ministerie van Economische Zaken uit met een ‘vaardig’-poot. Het programma dat in 2005 onder uitvoering van ECP startte, ging verder als Digivaardig & Digibewust. Een belangrijk speerpunt: voorlichting, kennisuitwisseling en bewustwording over veilig internetgebruik bij particuliere gebruikers en het MKB, en in het onderwijs.

“Enerzijds lijkt na 25 jaar de technische kant van ICT voor veel managers en beleidsmakers nog steeds een soort blackbox…”

Volgens Heemskerk zijn we daar inmiddels voorbij. “Nu kom je op andere digitale vaardigheden. Enerzijds lijkt na 25 jaar de technische kant van ICT voor veel managers en beleidsmakers nog steeds een soort blackbox. Waar zitten de kwetsbaarheden en hoe werkt het systeem echt? Ik vrees nog steeds dat heel weinig mensen het écht begrijpen. Dat moet natuurlijk beter en dat is een opgave voor ons allemaal.”

Aan de andere kant ziet hij een de noodzaak voor een ander niveau van digibewustzijn. “We moeten ons bewust zijn van de invloed die digitalisering heeft op de samenhang, politieke polarisatie of ‘ideologische segregatie’ in onze samenleving. Daarnaast moeten we ons ook beseffen dat we nog steeds maar aan het begin staan van de ongelofelijke mogelijkheden die ICT en bijvoorbeeld AI ons gaan geven.”

Om de ontwikkeling van digitalisering in goede banen te leiden is zowel wet- en regelgeving nodig, als een stuk verantwoordelijkheid vanuit het bedrijfsleven. “Je hebt spelregels nodig, soms kun je die onderling maken, soms is het beter als die voor iedereen gelden.”

“Op sommige onderdelen zoals handhaving zie je dat we als Nederland op kop lopen,” aldus Heemskerk. Hij noemt als voorbeeld de eis die de Autoriteit Consument & Markt in 2021 aan Apple stelde om onredelijke voorwaarden in de App Store aan te passen die gelden voor datingappaanbieders. “Dat was beetje David tegen Goliath en dus heel spannend. Qua regelgeving is het internationaal beter om als Europa met de zevenentwintig lidstaten samen op te trekken dan als Nederland alleen.”

“Digitalisering is zoveel omvattend dat er in ieder ministerie over moet worden nagedacht.”

In tien jaar tijd hebben de nodige veranderingen plaatsgevonden op het gebied van digitalisering binnen Nederlandse overheid. Door de oprichting van de Tweede Kamercommissie voor Digitale Zaken staat het onderwerp bijvoorbeeld hoger op de politieke agenda. “Die extra aandacht in de Tweede Kamer is heel goed. Ook is het belangrijk dat er een coördinerend bewindspersoon is. Maar ICT blijft een onderwerp dat je nooit bij één bewindspersoon neer kunt leggen. Het is zo’n belangrijk onderdeel van de kerntaken van alle afzonderlijke ministeries en beleidsterreinen, dat het ook altijd een soort coördinerende functie blijft. Je zult het altijd samen moeten doen.”

“Op momenten dat er verwarring was, bracht het netwerk van ECP publiek en privaat samen.”

Begin 2011 trad Heemskerk aan als voorzitter van ECP. In de zomer van dat jaar werd DigiNotar, het bedrijf dat voor de beveiliging van overheidswebsites zorgde, gehackt. Op 6 september 2011 volgde een nachtelijke persconferentie door Piet Hein Donner, destijds minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. “Het was nogal onbegrijpelijk wat minister Donner aan het uitleggen was. Het kwam er op neer dat de overheidssites niet helemaal veilig waren.”

“En wat er toen gebeurde, met name die zaterdag, je zag dat de polder ging werken. En je zag ook dat ECP als een spin in het web was die publiek en privaat samenbracht. Op momenten dat er verwarring was, en een soort van paniek, bleek het netwerk van ECP, met alle stakeholders, een hele nuttige functie te vervullen door mensen aan elkaar te koppelen. In mijn herinnering zat directeur Arie van Bellen het hele weekend aan de telefoon.”